پول دیجیتال بانک مرکزی (CBDC)

مفهوم:

والد:

بعد:

فرزند:


لید

پول دیجیتال بانک مرکزی شکل دیجیتالی از پول است که توسط بانک مرکزی منتشر شده و همانند پول قانونی و رایج کشور به خدمت گرفته می‌شود. اما این پول با انواع دیگر پول‌ها که توسط بانک مرکزی (شامل موجودی نقد و ذخایر) منتشر می‌شود متفاوت است. پول دیجیتال بانک مرکزی قابل استفاده در پرداخت‌های خرد بوده و به طور گسترده در دسترس قرار می‌گیرد. پول دیجیتال بانک مرکزی ممکن است مبتنی بر حساب یا توکن باشند. تراکنش‌های پول دیجیتال بانک مرکزی مبتنی بر حساب، شبیه به نقل و انتقالات رایج بین سپرده گذاران بانک‌های تجاری بوده،‌ با این تفاوت که حساب‌های آنها نزد بانک مرکزی نگه داشته می‌شوند. تراکنش‌های پول دیجیتال بانک مرکزی مبتنی بر توکن، گام‌های بزرگتری در مقایسه با تبادل پول نقد بین افراد خواهد برداشت و شرایط بهتری در مبادلات با امکان عدم ملاقات حضوری فراهم می‌کند. بانک‌های مرکزی به دو دلیل اصلی به پول دیجیتال بانک مرکزی توجه دارند: کاهش بکارگیری وجه نقد در اقتصادهای پیشرفته و شمولی مالی در بازارهای نوظهور و اقتصادهای در حال توسعه. پول دیجیتال بانک مرکزی مزایایی از جمله تقویت سیستم پرداخت و کاهش برخی هزینه‌ها و ریسک‌ها در سیستم پرداخت را دارد و حتی می‌تواند به تشویق شمول مالی نیز کمک نماید. با این حال تقاضا برای این پول‌ها بستگی به میزان جذابیت شکل‌های مختلف این پول‌های جایگزین دارد. پول دیجیتال بانک مرکزی با ریسک‌های عملیاتی برخواسته از انحرافات و حملات سایبری نیز همراه می‌باشد. در مجموع، نتیجه گیری قطعی و محکم در بیان منافع خالص پول دیجیتال بانک مرکزی، بسیار زود است. بانک‌های مرکزی باید شرایط کشور خود را در نظر گرفته و به ریسک‌ها و شایستگی‌های مربوطه از محل روش‌های جایگزین توجه دقیق نمایند. تحلیل‌های بیشتر در امکان سنجی این فن‌آوری و هزینه‌های عملیاتی در این زمینه مورد نیاز است.

تعریف به حد

پول دیجیتال بانک مرکزی از انواع پول الکترونیک محسوب می‌شود. در تقسیم بندی پول‌های الکترونیک، پول دیجیتال بانک مرکزی در سطح ذخایر بانک مرکزی و سپرده‌های بانکی که به صورت الکترونیکی هستند، قرار می‌گیرد. انواع اصلی پول دیجیتال بانک مرکزی شامل عمده پول دیجیتال بانک مرکزی و خرده پول دیجیتال بانک مرکزی می‌باشد. هر کدام از این اشکال دارای خصوصیات و کاربرد‌های متفاوتی می‌باشند.

وجوه افتراق یا شقوق مختلف

پول دیجیتال بانک مرکزی از زیر مجموعه‌های پول الکترونیک می‌باشد ولی با دیگر انواع آن که شامل سپرده‌های بانکی و ذخایر بانک مرکزی می‌باشد از لحاظ نوع کاربری، سطح و چگونگی دسترسی متفاوت می‌باشد. پول دیجیتال بانک مرکزی خود دارای اشکال متفاوت است. یکی از  انواع آن در سطح گسترده در عملیات‌های خرده فروشی برای عموم مردم در دسترس می‌باشد. نوع دیگر آن برای مبادلات عمده و در سطح بین بانکی در دسترس می‌باشد.

فهرست مطالب

پول دیجیتال بانک مرکزی چیست؟[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پول دیجیتال بانک مرکزی شکل جدیدی از پول است که به طور دیجیتالی توسط بانک مرکزی منتشر شده و به دنبال پول قانونی و رایج کشور به خدمت گرفته می‌شود. اما این پول با انواع دیگر پول‌ها که توسط بانک مرکزی (شامل موجودی نقد و ذخایر) منتشر می‌شود متفاوت است. پول دیجیتال بانک مرکزی قابل استفاده در پرداخت‌های خرد بوده و به طور گسترده در دسترس قرار می‌گیرد. در مقابل، ذخایر فعلی موجود در بانک مرکزی تنها برای موسسات منتخب در دسترس بوده و اکثرا شامل بانک‌هایی می‌شود که حساب‌هایی نزد بانک مرکزی دارند. به طور واضح، پول دیجیتال بانک مرکزی تمایلی برای داشتن شکل فیزیکی از پول مانند موجودی نقد رایج، ندارد. اما به عنوان پول به طور گسترده در اختیار افراد مقیم کشور قرار می‌گیرد و به طور بالقوه این امکان را دارد که به افراد و سازمان‌ها در خارج از کشور نیز دسترسی داده شود. پول دیجیتال بانک مرکزی به سادگی قابل استفاده در مبادلات بین شخص با شخص، شخص با کسب و کار، و کسب و کار با کسب و کار بوده و خود به عنوان پیشرفتی قابل ملاحظه در جایگزینی استفاده از پول نقد به حساب می‌آید. در مقابل، ذخایر فعلی بانک مرکزی تنها پرداخت‌های عمده بین بانکی را تسویه می‌کنند.

انواع پول دیجیتال بانک مرکزی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انواع پول دیجیتال بانک مرکزی ممکن است مبتنی بر حساب یا توکن باشند. پول دیجیتال مبتنی بر حساب به انتقال مطالبات بر روی حساب‌ مربوط بوده و پول دیجیتال مبتنی بر توکن بین کیف‌های پول جابجا می‌شود.

پول دیجیتال بانک مرکزی مبتنی بر حساب: تراکنش‌های پول دیجیتال بانک مرکزی مبتنی بر حساب، شبیه به نقل و انتقالات رایج بین سپرده گذاران بانک‌های تجاری بوده،‌ با این تفاوت که حساب‌های آنها نزد بانک مرکزی نگه داشته می‌شوند. پرداخت کننده در حساب خود نزد بانک مرکزی وارد شده - به عنوان مثال از طریق صفحه اینترنتی یا برنامه کاربردی که بر روی ابزارهای موبایلی نصب می‌شوند- و درخواست انتقال وجه را به حساب دریافت کننده که این نیز حسابی در بانک مرکزی است، انتقال می‌دهد (نمودار 1). بانک مرکزی تسویه را از طریق دفاتر حساب بین بانکی بروزرسانی می‌کند اما این کار بعد از تایید قدرت پرداخت کننده برای استفاده از حساب، وجوه نقد کافی و احراز هویت دریافت کننده صورت می‌گیرد. بنابراین تبادل اطلاعات مهم می‌باشد.

پول دیجیتال بانک مرکزی مبتنی بر توکن: انتقال پول دیجیتال بانک مرکزی مبتنی بر توکن، گام‌های بزرگتری در مقایسه با تبادل پول نقد بین افراد خواهد برداشت و شرایط بهتری در مبادلات با امکان عدم ملاقات حضوری فراهم می‌کند. برخلاف وجه نقد – مثال اولیه از شکل سنتی پول مبتنی بر توکن- توکن‌های پول دیجیتال بانک مرکزی دارای مکانیزم بسیار پیچیده بوده تا از جعل شدن آن توسط طرف‌های مبادلات جلوگیری شود. تسویه تراکنش‌های پول دیجیتال مبتنی بر توکن نیازمند تایید اعتبار بیرونی توکن‌ها می‌باشد. در نتیجه، شاید این تراکنش‌ها همانند وجه نقد، بی‌نام نباشند. حد و نوع بی‌نامی توکن‌ها به این مساله بستگی دارد که آیا انواع کیف‌ پول مورد استفاده و اطلاعات تراکنش‌ها ثبت می‌شوند یا خیر.

تایید اعتبار توکن‌ها و تسویه آنها بسته به فن‌آوری که مورد استفاده قرار می‌گیرد، ممکن است متمرکز یا غیرمتمرکز باشد.

-2CBDC.jpg

آیا پول دیجیتال بانک مرکزی مزایایی با خود به همراه دارد؟  [ویرایش | ویرایش مبدأ]

از دیدگاه تقاضا، آیا این پول نیاز‌های کاربر نهایی را در مقایسه با سایر شکل‌های پول برآورده می‌کند؟ و از دیدگاه عرضه، آیا انتشار پول دیجیتال بانک مرکزی به بانک‌های مرکزی امکان تامین اهداف سیاستی بخش عمومی شامل شمول مالی، کارایی عملیاتی، ثبات مالی، اثربخشی سیاست پولی و یکپارچگی مالی را می‌دهد؟ به طور خلاصه، آیا پول دیجیتال بانک مرکزی با توجه به گزینه‌های موجود و به سرعت در حال تحول، یک شکل مطلوبی از پول است؟ اگرچه به کارگیری آن در بعضی شرایط ‌قابل پذیرش‌تر از سایر موارد به نظر می‌رسد، اما تصمیم نهایی نیاز به ارزیابی دقیق شرایط خاص هر کشور، از جمله بررسی امکان سنجی و هزینه‌های فناوری دارد.

پول دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند مزایای فعلی سیستم پرداخت را تقویت کرده و برخی هزینه‌ها و ریسک‌ها در سیستم پرداخت را کاهش ‌دهد و حتی می‌تواند به تشویق شمول مالی نیز کمک نماید. با این حال تقاضا برای این پول‌ها بالا نخواهد بود و همه بستگی به میزان جذابیت شکل‌های مختلف این پول‌های جایگزین دارد. به علاوه، در صورتی این اقدام عملی است که سایر راه حل‌های پرداخت در راستای کمک به بانک مرکزی به طور کامل به اهداف خود در ارتباط با پول دست پیدا کنند. پول دیجیتال بانک مرکزی با ریسک‌های عملیاتی برخواسته از انحرافات و حملات سایبری نیز همراه می‌باشد. در مجموع، نتیجه گیری قطعی و محکم در بیان منافع خالص پول دیجیتال بانک مرکزی، بسیار زود است. بانک‌های مرکزی باید شرایط کشور خود را در نظر گرفته و به ریسک‌ها و شایستگی‌های مربوطه از محل روش‌های جایگزین توجه دقیق نمایند. تحلیل‌های بیشتر از امکان پذیر بودن فن‌آوری و هزینه‌های عملیاتی در این زمینه مورد نیاز است.

تحقیقات و تجربیات بانک مرکزی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بانک‌های مرکزی متعددی در هر دو بازار پیشرفته و نوظهور و در اقتصادهای در حال توسعه، به مزیت‌ها و معایب انتشار پول دیجیتال بانک مرکزی توجه دارند. جدول 1 به طور خلاصه قلمرو حقوقی که در آن بانک‌های مرکزی به طور فعال به دنبال کشف پول دیجیتال برای خرده فروشی که مطابق با اطلاعات در دسترس عموم مردم هستند را نشان می‌دهد.

بانک‌های مرکزی به دو دلیل اصلی به پول دیجیتال بانک مرکزی توجه دارند: کاهش بکارگیری وجه نقد در اقتصادهای پیشرفته و شمولی مالی در بازارهای نوظهور و اقتصادهای در حال توسعه. این اهداف و سایر اهدافی که توسط بانک‌های مرکزی ذکر می‌شوند در جدول 2 به طور خلاصه بیان شده‌اند. هیچ یک از بانک‌های مرکزی حفظ درآمد حاصل از چاپ پول یا اثربخشی سیاست پولی در سطح پایین صفر را به عنوان پایه منطقی پذیرش پول دیجیتال در نظر نمی‌گیرند. به نظر می‌رسد منطق اصلی برای اقتصادهای پیشرفته به گونه‌ای است که با رشد شکل‌های خصوصی پول (ریسک عملیاتی و انحرافات انحصاری) و کاهش هزینه‌های مرتبط با مدیریت وجه نقد (کارایی هزینه) مقابله می‌شود.

جدول 2-پایه منطقی برای کشف پول دیجیتال بانک مرکزی از طریق اطلاعات در دسترسس عموم مردم
کاربرد کاهنده پول نقد
انحرافات انحصاری ریسک های عملیاتی کارایی هزینه شمول مالی سایر
باهاماس * مقابله با ریسک  زدایی
کانادا *
چین * * * *
سی. بی. سی. اسCBCS * * *
ای. سی .سی. بی.ECCB * * *
اکوادور *
نروژ *
سنگال *
سوئد * *
تونس *
تونس * *
سیاست پولی به عنوان پایه منطقی برای صدور پول دیجیتال توسط هر یک از بانک‌های مرکزی نظرسنجی شده در دنیا، در نظر گرفته نمی‌شود. ممکن نبود که به این منطق‌های مبتنی بر اطلاعات در دسترس عموم مردم برای کشورهایی نظیر استرالیا، بحرین، دانمارک، اتحادیه اروپا، هنگ کنگ، هندوستان اندونزی، جامائیکا، کره جنوبی و سوئیس، اطمینان و تکیه کنند.
منبع: بانک‌های مرکزی یا منابع خبری جدید (به صورت italic نمایش داده شد) در جدول 1 به صورت پیوند برجسته نشان داده شد. اطلاعات از طریق کانال‌های رسمی اصلاح نشدند.

نکته: منظور از CBCS بانک مرکزی کوراکائو و سینت مارتین و ECCB بانک مرکزی کارائیب شرقی است.

پول دیجیتال یانک مرکزی ترکیبی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اجازه به عرضه‌ کنندگان پول الکترونیک برای نگهداری ذخایر بانک مرکزی، تصمیم سیاستی مهمی همراه با ریسک‌ها و مزایای متنوع بوده و حتی با نتایج دور از دسترس نظیر ایجاد زمینه برای نوآوری، قابلیت مبادله دارایی‌های مبتنی بر بلاک‌چین و تسهیل پرداخت‌های برون مرزی همراه می‌باشد، موضوعی است که در مطالعه آدریان (2019) به آن اشاره شده است.

نتیجه بدیهی‌تر در این زمینه عبارت است از خلق پول دیجیتال بانک مرکزی! در نهایت، اگر عرضه کنندگان پول الکترونیک قادر به نگهداری و مبادله با استفاده از ذخایر بانک مرکزی باشند، و اگر در زمان ورشکستگی عرضه کنندگان پول الکترونیک، این ذخایر در مقابل سایر بستانکاران حفظ شوند و اگر پول الکترونیک برای این ذخایر به صورت یک به یک منتشر شود، آنگاه دارندگان پول الکترونیک نیز به طور اساسی مبادلاتی را با بدهی یا موجودی بانک مرکزی انجام می‌دهند و از ذخایر بانک مرکزی نگهداری می‌کنند. (نمودار 6)

CBDC-3.jpg

مایه خوش شانسی است! این موضوع پایه و اساس پول دیجیتال بانک مرکزی است اما این پول نسخه تمام عیاری نیست که سیاست گذاران همواره درباره آن بحث می‌کردند. در این نسخه، بانک‌های مرکزی کاربر اصلی پول دیجیتال بانک مرکزی و مسئول بسیاری از گام‌های ذیل هستند: عملیات شناسایی مشتریان، بررسی و عرضه کیف پول، توسعه یا انتخاب فن‌آوری بنیادین، ارائه پلتفرم تسویه، مدیریت داده و اطلاعات مشتری، پایش تراکنش‌ها، و تعامل جهت رسیدگی به درخواست مشتری و ملاحظه شکایات و سوالات مشتریان. هریک از این موارد ریسک ایرادات فنی و حملات سایبری را افزایش داده، هرینه‌های عمده‌ای را در برگرفته و شهرت بانک مرکزی را نیز در معرض ریسک قرار می‌دهد.

رویکرد متفاوت پیشنهاد شده مربوط به مشارکت بخش عمومی و خصوصی بوده که طی آن پول دیجیتال ترکیبی بانک مرکزی ایجاد می‌شود. به طوری که بانک مرکزی صرفاً خدمات مربوط به تسویه حساب را به عرضه کنندگان پول الکترونیک که شامل دسترسی به ذخایر بانک مرکزی است را ارائه می‌دهد. تمامی کارکردهای دیگر در بردارنده مسئولیت عرضه کنندگان پول الکترونیک و تحت مقررات موجود خواهد بود. البته با این فرض که عموم مردم مسئولیت محدود بانک مرکزی را درک می‌کنند و در مجموع پول دیجیتال ترکیبی جدید را محصول تحت برند بانک مرکزی تلقی نمی‌کنند. در غیر این صورت ریسک شهرت برای بانک مرکزی بازگشته و آن را تهدید می‌کند. حتی با وجود دسترسی بانک‌های تجاری به ذخایر بانک مرکزی، مشکلات امروزه بانک‌های تجاری نظیر تقلب یا ایرادات فنی مربوط به کارت بدهی بر عهده بانک مرکزی نمی‌باشد.

آیا مکانیزم انتقال سیاست پولی موثر واقع می‌شود؟[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پول دیجیتال بانک مرکزی احتمالا تاثیر عمده‌ای بر مکانیزم انتقال سیاست پولی ندارد. اگر چه عملیات مذکور ممکن است نیاز به سازگاری با سیستم فعلی را داشته باشد. مکانیزم انتقال در صورتی تقویت می‌شود که پول دیجیتال بانک مرکزی شمول مالی بیشتری را ایجاد کند. پول دیجیتال بانک مرکزی با بهره، محدوده موثر پایین‌تر بر روی سیاست نرخ بهره را حذف می‌کند اما در کل قیودی را بر استفاده از وجه نقد اعمال خواهد کرد.

جستارهای وابسته

  • پول الکترونیک
  • بلاک‌چین
  • پول دیجیتال بانک مرکزی در سطح خرده فروشی
  • پول دیجیتال

پانویس/ پاورقی

منابع

  • Adrian, M. T., & Griffoli, M. T. M. (2019). The rise of digital money. International Monetary Fund.
  • Griffoli, M. T. M., Peria, M. M. S. M., Agur, M. I., Ari, M. A., Kiff, M. J., Popescu, M. A., & Rochon, M. C. (2018). Casting Light on Central Bank Digital Currencies. International Monetary Fund.
  • CPMI (2015) “Digital currencies”, https://www.bis.org/cpmi/publ/d137.pdf, 21p., November 2015.
  • Europe Parliament (2018)Houben, R., & Snyers, A. Cryptocurrencies and blockchain: legal context and implications for financial crime, money laundering and tax evasion. URL: http://www. europarl. europa. eu.

پیوند به بیرون

الگوهای ناوبری

رده