نوشتار محتوا:ریسک طرف معامله (Counterparty Risk)

مفهوم:

والد:

بعد:

فرزند:

---

لید

واسطه‌گران مالی (موسسات اعتباری، بانکها، شرکتهای سرمایه‌گذاری، کارگزاران بازارهای مالی، صندوق‌های بیمه، صندوق‌های تامین اجتماعی و خدمات درمانی) مسئولیت جذب، انباشت و انتقال پس انداز اشخاص (حقیقی، حقوقی) را به متقاضیان تسهیلات اعتباری و سرمایه‌گذاران بر روی ابزارهای مالی بعهده دارند. در فرآیند انتقال منابع پس‌انداز به سرمایه‌گذاری هر دو طرف معامله در معرض ریسک نکول تعهدات خود قرار دارند. گیرندگان تسهیلات اعتباری در معرض نکول احتمالی بازپرداخت اصل و سود تعهدات خود به واسطه گران مالی قرار داشته (ریسک اعتباری) و واسطه‌گران مالی نیز در معرض ریسک عدم آزادسازی و عودت وثایق گیرندگان تسهیلات اعتباری در سررسید قراردادها قرار دارند. ترکیب هر دو ریسک مذکور برای واسطه‌گران مالی و متقاضیان تامین مالی تحت عنوان ریسک اعتباری طرف مقابل شناخته می شود. ریسک اعتباری طرف مقابل غالبا در فرآیند معاملات ابزارهای مشتقه، معاملات اوراق بدهی و نیز پرداخت تسهیلات اعتباری برقرار بوده بطوریکه از یکطرف واسطه‌گران مالی طرف قراردادها را با ریسک نکول مطالبات مالی در سررسید مواجه ساخته و از طرف دیگر متقاضیان و خریداران ابزارهای مالی مذکور را در فرآیند تسویه با ریسک عدم استرداد وثایق مواجه کرده، که تلفیق ریسکهای دو طرف قراردادهای مالی بعنوان ریسک اعتباری طرف مقابل و یا ریسک ذینفعان شناخته می شود.

تعریف به حد

ریسک اعتباری طرف مقابل بشدت متاثر از نوسانات ارزش ابزارهای مالی، وثایق قراردادهای مالی و نیز وضعیت سلامت مالی نهادهای واسطه‌گر در بازارهای مختلف مالی بوده که حلقه ارتباطی پس‌اندازکنندگان (سپرده‌گذاران و خریداران بالقوه اوراق بدهی) با متقاضیان تسهیلات اعتباری و تامین مالی می باشند. ریسک طرف مقابل در کنار ریسکهای متعارف چهارگانه مترتب بر واسطه‌گران مالی (ریسک اعتباری، بازار، عملیاتی و اعتباری) بطور پیوسته توسط نهادهای مالی محاسبه و ذخایر متناسب با آنها محاسبه می‌شود. نهادهای نظارتی هر یک از بازارهای مالی نیز مستقیما فرآیند محاسباتی مذکور و نیز تغییرات وضعیت سلامت مالی واسطه‌گران مالی را ناشی از تغییرات ترکیب ریسکهای فوق بطور عام و ریسک طرف مقابل بطور خاص مورد پایش قرار داده و موارد عدم انطباق با مقررات سلامت مالی و نظارت احتیاطی را مستقیما مورد پیگیری و پرسش قرار می دهند. در همین راستا، مقامات نظارتی در فرآیند ارزیابی ثبات مالی و پایش ریسکهای مجموعه شبکه مالی عملا ریسک اعتباری طرف مقابل را بعلت جامعیت و ماهیت دو طرفه آن، برای هر یک از بازارها و مجموعه سیستم مالی مورد ارزیابی مستمر قرار می دهند.

وجوه افتراق یا شقوق مختلف

انواع اوراق تعهدی مشمول ریسک اعتباری طرف مقابل بترتیب شامل انواع اوراق قرضه، گواهی سپرده، انواع ابزارهای مشتقه و نیز انواع اوراق پذیرش بدهی بوده که با سررسیدهای متفاوت قابلیت معامله، توثیق و یا تنزیل در بازارهای مختلف اوراق بهادار را دارند. ریسکهای مربوط به اوراق تعهدی مذکور تابعی از چهار مولفه اصلی زمان سررسید، نرخ پایه بهره در بازار پول، ترکیب مولفه‌های ریسک اقتصاد کلان و نیز رتبه اعتباری ذینفع و نهاد واسطه‌گر مالی ناشر اوراق مذکور بوده که عملا ریسک و احتمال نکول دو طرف قراردادهای مالی را متاثر می سازند. مجموعه مولفه‌های موثر بر احتمال نکول اوراق تعهدی عملا بر نوع وثیقه، مبلغ وثیقه و نیز کارمزد ابزار مالی صادره توسط نهادهای واسطه گر مالی اثرگذار می‌باشند.

فهرست مطالب

تاریخچه

ریسک اعتباری طرف مقابل یک فرآیند دو طرفه بوده که احتمال نکول تعهدات توسط هم ذینفع و هم نهاد تامین مالی کننده و یا شخص خریدار اوراق بهادار (سرمایه گذار) در سررسید وجود دارد. بر خلاف ریسک اعتباری که احتمال نکول و زیان مورد انتظار بصورت یکطرفه تنها متوجه نهاد تامین مالی کننده بوده عملا در ریسک اعتباری طرف مقابل هر دو طرف قرارداد مالی در معرض ریسک عدم ایفای تعهد و  نکول متقابل هستند. در همین راستا، ریسک اعتباری طرف مقابل هر دو ریسک محتمل برای طرفین یک قرارداد تامین مالی و یا سرمایه‌گذاری را شامل می‌شود.

ابزارهای مالی مشمول ریسک اعتباری طرف مقابل

معاملات ابزارهای مالی در بازارهای مختلف مالی همواره در معرض ریسک اعتباری طرف مقابل قرار داشته بطوریکه هر دو طرف مبادله احتمال نکول تعهدات و ایجاد زیان احتمالی برای طرف مقابل را دارند. در فرآیند اعطای تسهیلات اعتباری، فروش اوراق بدهی توسط واسطه‌گران مالی و اشخاص، فروش ابزارهای مشتقه، عملیات ریپو در بازار بین بانکی و بازار پول، صدور گواهی سپرده و همچنین انتشار اوراق بدهی قابل تبدیل به صور مختلف داراییهای مالی نه تنها تامین مالی کنندگان و خریداران اوراق بدهی در معرض ریسک اعتباری احتمال نکول توسط متعهدین قرار داشته بلکه ذینفعان و متعهدین قراردادهای مذکور نیز در معرض ریسک اعتباری طرف مقابل قرار دارند. ریسک مذکور در قالب احتمال عدم بازگشت وثایق قراردادهای مالی ناشی از قصور نهادهای واسطه‌گر مالی و یا عدم امکان آزادسازی وثایق مشمول افزایش ارزش توسط نهادهای مذکور می باشند. در همین راستا، تعهدات مالی متقابل ناشران اوراق بدهی در مقابل متقاضیان صدور اوراق که همواره با توثیق وثایق همراه بوده نیز از دیگر مصادیق ریسک اعتباری طرف مقابل در بازارهای اوراق بدهی تلقی میشود. همچنین تعهدات خریداران اوراق مشتقه (ارز، سهام و کالا) که از طریق کارگزاران بازار ابزار مشتقه در مقابل فروشندگان آنها انجام پذیرفته نیز تا قبل از سررسید و باز بودن قراردادها در حوزه ریسک اعتباری طرف مقابل طبقه بندی می شود.

روشهای محاسبه ریسک اعتباری طرف مقابل

محاسبه ریسک اعتباری طرف مقابل که زیانهای احتمالی هر دو طرف معادلات ابزارهای مالی را انعکاس داده غالبا توسط دو رویکرد داخلی درون نهادی واسطه گران مالی و نیز رویکرد استاندارد اعلامی توسط مقامات نظارتی انجام می‌پذیرد. مقادیر کمی ریسک اعتباری طرف مقابل زمینه تخصیص اندوخته های نظارتی متناسب با ریسک مذکور را برای هر واسطه‌گر مالی فراهم می سازد. در این فرآیند اندوخته های تخصیصی پس از کسر ارزش روز وثایق در قسمت حقوق صاحبان سهام صورتهای مالی واسطه‌گران مالی لحاظ می شود. در همین راستا، برخی از واسطه گران مالی با اتخاذ یک رویکرد محافظه کارانه نتایج دو رویکرد محاسباتی ریسک اعتباری مقابل را مقایسه و نتایج رویکرد با زیان مورد انتظار بالاتر را انتخاب و اندوخته‌های متناسب با آن را محاسبه می‌نمایند.

در فرآیند محاسباتی ریسک اعتباری طرف مقابل، ارزش قراردادها و ابزارهای مالی و نیز ارزش وثایق مربوط به آنها در طی زمان تغییر یافته و هر یک از طرفین در معرض زیان ناشی از کاهش ارزش قرارداد (انتشار اوراق بدهی، فروش ابزارهای مشتقه، پرداخت تسهیلات اعتباری، صدور گواهی سپرده داخلی و بین المللی، عملیات ریپو) و یا زیان ناشی از کاهش ارزش وثیقه و یا پورتفوی مورد خرید بوده که عملا برای یکی از طرفین قرارداد ارزش مثبت و متقابلا طرف مقابل ارزش منفی و ریسک نکول ایجاد می نماید. تغییرات ارزش قراردادهای مالی مذکور در طی زمان تابعی از شرایط کلان اقتصاد، ساختار ریسک اشخاص و نهادها و نیز وضعیت سلامت مالی نهادهای واسطه‌گر مالی بوده که مستقیما بر روی احتمال نکول تعهدات طرفین قراردادهای مالی و ریسک مورد انتظار طرفین اثرگذار می باشد.

طرف مقابل مرکزی

طرف مقابل مرکزی و یا اتاق مرکزی تسویه تعهدات طرف مقابل زمینه مبادله و تسویه قراردادهای مالی میان خریداران و فروشندگان (اولیه و ثانویه) را در بازارهای مختلف مالی فراهم ساخته تا فرآیند معامله ثانویه قراردادهای مالی باز فراهم شود. این اتاق زمینه تسهیل مبادلات دسته دوم را بر روی ابزارهای تعهدی بازارهای مختلف مالی، تا پیش از سررسید (قراردادهای باز) بعهده داشته که موجب تسهیل مبادلات و نقدپذیری قراردادهای باز تعهدی برای خریداران و فروشندگان اولیه می شود.

طرف مقابل مرکزی مجاز بعنوان یک نهاد دارای مجوز برای تسهیل معاملات ثانویه قراردادهای باز تعهدی در بازارهای مختلف مالی تلقی شده که مجوز فعالیت و نوع ابزارهای قابل معامله آنها توسط مقامات نظارتی صادر می شود. میزان اندوخته و نسبتهای سلامت مالی نهادهای طرف مقابل مرکزی  در انطباق با مقررات سلامت مالی و نظارت احتیاطی توسط مقامات نظارتی ملی تعیین و پایش می شود. مقامات نظارتی شبکه ‌های مالی و پرداخت و نیز کمیته مبادلات اوراق بهادار بر فرآیند معاملات و سلامت مالی نهادهای طرف مقابل مرکزی نظارت مستقیم دارند. اعضای اتاق طرف مقابل مرکزی مجاز به معامله مستقیم با طرف مقابل مرکزی و یا سایر واسطه گران مالی و همچنین تسویه معاملات خود هستند.

مشتریان معاملات با طرف مقابل مرکزی غالبا در سه نقش عضو معامله گر، تسویه کننده معاملات (بعنوان یک واسطه گر مالی) و یا نهاد تضامنی برای تضمین معاملات عضو تسویه کننده ایفای نقش می نماید. ابزارهای مورد معامله و تسویه توسط طرف مقابل مرکزی شامل ابزارهای مشتقه مورد معامله در فرابورس، مبادلات تامین مالی از طریق اوراق بدهی و نیز معاملات تلفیقی اوراق دارایی و قرضه (اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام) هستند. تعهدات اعضاء ناشی از قراردادهای مختلف تعهدی در مقابل طرف مقابل مرکزی عملا توسط خود مشتریان و یا اعضای تسویه کننده ثالث ایفا می شود.

جستارهای وابسته

• نهادهای واسطه‌گر مالی
• ریسک اعتباری
• مدیریت ریسک
• ابزارهای تامین مالی
• ابزارهای مشتقه
• روشهای محاسبه ریسک

پانویس/ پاورقی

منابع

• https://www.bis.org/basel_framework/chapter/CRE/51.htm?tldate=20220101&inforce=20220101#:~:text=Counterparty%20credit%20risk%20is%20defined,a%20bilateral%20risk%20of%20loss.
• https://www.bis.org/basel_framework/chapter/CRE/50.htm?tldate=20220101&inforce=20191215
• https://www.investopedia.com/terms/c/counterpartyrisk.asp
• https://www.moodysanalytics.com/-/media/article/2016/Time-To-Protect-Your-Corporation-From-Counterparty-Loss.pdf
• https://www.mckinsey.com/~/media/McKinsey/dotcom/client_service/Risk/Working%20papers/20_Getting_Grips_Counterparty_Risk.ashx
• Financial Stability Institute, Basel III Tutorial 4 (2011) available at http://www.fsiconnect.org/lms/content/imported_5214/ lo_3898/menu.html.
• BCBS -- Basel Committee on Banking Supervision (2006), International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards: A Revised framework – Comprehensive Version, June.
• Pykhtin, M (Ed), “Counterparty Credit Risk Modelling”, 2005, Risk Books.
• King, Peter, and Heath Tarbert. "Basel III: an overview." Banking & Financial Services Policy Report 30.5 (2011): 1-18.
• Canabarro, E., & Duffie, D. (2003). Measuring and marking counterparty risk. Asset/Liability Management for Financial Institutions, Institutional Investor Books.
• Singh, M. M., & Basurto, M. A. S. (2008). Counterparty risk in the over-the-counter derivatives market (No. 8-258). International Monetary Fund.
• August, E. C. B. (2009). Credit default swaps and counterparty risk. European Central Bank August.

پیوند به بیرون

الگوهای ناوبری

رده