نوشتار محتوا:ریسک تسویه (Settlement Risk)

مفهوم:

والد:

بعد:

فرزند:

---

لید

ریسک تسویه، نوعی ریسک طرف مقابل است که مرتبط با ریسک نکول بوده و با اختلاف زمانی در پرداخت بین طرف‌های تجاری همراه است. اگر نااطمینانی فزاینده در بازار درخصوص قدرت مالی طرف مقابل بوجود آید، موسسات ممکن است تصمیم به کاهش محدودیت‌های معاملاتی خود در قبال طرف مقابل بگیرند تا ریسک تسویه را کاهش دهند. یکی از انوع مهم ریسک‌های تسویه به ریسک تسویه انتقال ارزی برمی‌گردد. در این نوع ریسک، طرف معامله نیازمند پرداخت در قالب یک ارز و دریافت وجه در قالب ارز دیگر است. ریسکی که به طرف تجاری مقابل منتقل می‌شود آن است که ارزی را پرداخت کرده و در مقابل ارزش معادل آن را دریافت نمی‌کند. گاهی از این ریسک، با عنوان ریسک هرشتات (Herstatt risk) نیز یاد می‌شود. بنابراین ریسک تسویه ارزی در اصل همان ریسک طرف مقابل است که معادل ریسک اعطای تسهیلات ناایمن به طرف مقابل می‌باشد: به عبارت دیگر، پولی به طرف مقابل بدون اخذ هیچ تضمینی برای بازپرداخت آن مبلغ پرداخت می‌شود.

تعریف به حد

ریسک تسویه از انواع ریسک‌های اعتباری است و به این معناست که یک یا چند طرف تجاری موفق به تحویل و انجام تعهدات خود بر اساس چارچوب قرارداد در یک دوره توافقی معین نشوند. به بیان دیگر ریسک تسویه، نوعی ریسک طرف مقابل است که مرتبط با ریسک نکول بوده و با اختلاف زمانی در پرداخت بین طرف‌های تجاری همراه می‌باشد. این ریسک به دو نوع ریسک تسویه در معاملات با پول ملی و ریسک تسویه در معاملات ارزی تقسیم می‌شود.

وجوه افتراق یا شقوق مختلف

وجه ممیزه ریسک تسویه از سایر ریسک‌های اعتباری در آن است که ریسک تسویه مربوط به ترتیبات پرداخت نهادی است که بانک‌ها جهت تسویه در سطح بازار بین‌بانکی چه با پول ملی و چه با ارزهای خارجی با آن مواجه می‌شوند.

فهرست مطالب

مقدمه

ریسک تسویه به مفهوم احتمالی است که یک یا چند طرف تجاری موفق به تحویل و انجام تعهدات خود بر اساس چارچوب قرارداد در یک دوره توافقی معین نشوند. ریسک تسویه، نوعی ریسک طرف مقابل است که مرتبط با ریسک نکول بوده و با اختلاف زمانی در پرداخت بین طرف‌های تجاری همراه می‌باشد.

ریسک تسویه مربوط به ترتیبات پرداخت نهادی است که بانک‌های عمده از طریق آن انتقال، استقراض یا قرض دادن دلاری در سطح بازار بین بانکی بین المللی را جهت تسویه انجام می‌دهند. به عنوان مثال بانک X یک پیام پرداخت انتقال وجوه را به بانک Z در ساعت 11 صبح ارسال می‌کند. تسویه نقدی واقعی و انتقال فیزیکی وجوه بین دو بانک در  پایان روز صورت می‌گیرد و به طور نرمال از طریق انتقال وجوه نقد نگهداری شده از حساب ذخایر در بانک‌های فدرال رزرو امکان‌پذیر می‌شود. حال فرض کنیم بنا به دلایلی به خاطر این که انتقال وجوه تا پایان روز نهایی نمی‌شود، بانک Z که گیرنده پیام است، با یک ریسک تسویه در طول روز مواجه می‌شود. اما اگر بانک X  وجه تعهد شده را در پایان روز تحویل ندهد، بانک Z ممکن است به طور جدی وارد وضعیت کسری وجوه شده و ممکن است قادر به تامین تعهدات پرداخت به بانک Y نشود. وضعیت خالص بدهی بانک Z ممکن است تا حدی زیاد باشد که بیش از سرمایه و ذخایر او بوده و به لحاظ فنی او را با مساله عدم توانایی در بازپرداخت دیون مواجه سازد. چنین مشکلی تنها در صورتی می‌تواند اتفاق افتد که تقلب عمده در دفاتر بانک X در طی روز اتفاق افتاده و مقررات گذاران بانک، دفاتر را در همان روز کاری بسته باشند و این موقعیت، پرداخت به بانک Z را برای تکمیل وجه در پایان روز دچار مشکل می‌کند. بانک X متقابلا ممکن است وجوهی که در اختیار ندارد را منتقل کرده باشد و نام خود را در بازار به عنوان بانکی که قادر است در آخر وقت هر روز تامین مالی کند، جا بیاندازد.

تسویه انتقال ارزی نیازمند پرداخت در قالب یک ارز و دریافت وجه در قالب ارز دیگر است. ریسکی که به طرف تجاری مقابل منتقل می‌شود آن است که ارزی را پرداخت کرده و در مقابل ارزش معادل آن را دریافت نمی‌کند. این مفهوم را ریسک تسویه می‌نامند و یا در مواقعی از آن با عنوان ریسک هرشتات (Herstatt risk) یاد می‌کنند. در مواقعی که ناکامی وجود دارد، سایر ریسک‌ها نیز وارد بازی می‌شوند. این ریسک‌‌ها شامل ریسک نقدینگی هستند و زمانی رخ می‌دهند که یکی از طرفین معامله در دریافت پرداخت انتظاری ناکام بماند. طرف‌های تجاری نیز باید قراردادهای فوروارد را در محیطی جایگزین کنند که ممکن است در مقابل آن‌‌ها قرار گیرد. برای موسسات مالی مهم آن است که بتوانند این ریسک را مانند تعیین دوره زمانی که موسسه مالی با ریسک مواجه می‌شود، اندازه گیری کنند.

تاریخچه

مجوز فعالیت بانک هرشتات در ماه ژوئن سال 1974 توسط قانون گذاران آلمان در پایان روز بانکی (چهار و سی دقیقه به وقت محلی) و به دلیل کمبود درآمد و سرمایه برای پوشش بدهی سررسید شده لغو گردید. اما برخی از بانک‌ها، تراکنش‌های ارزی با هرشتات را برعهده گرفتند و در آن زمان با پرداخت مارک آلمان به بانک در طی روز بر این باور بودند که دلار آمریکا را بعدا در روز مشابه و از سپرده هرشتات نزد سایر بانک‌های ایالات متحده در ایالات متحده دریافت می‌کنند. اما بعد از ساعت سه و سی دقیقه بعد از ظهر در آلمان و ده و سی دقیقه صبح در نیویورک، هرشتات تمامی پرداخت‌های دلار به طرف‌های مقابل را متوقف نموده و طرف‌های مقابل قادر به دریافت وجوه پرداختی به خود نبودند. تعطیلی بانک درکسل برنام لمبرت در سال 1990 به این دلیل مشکلات مشابهی را به وجود نیاورد که بانک انگلیسی برنامه خاصی را تهیه نمود که اطمینان می‌داد پرداخت‌‌ها کامل شدند. همچنین، برینگز در سال 1995 موجب وارد آمدن زیان‌های کوچک برای طرف‌های مقابل در بازار ارز به خاطر پیچیدگی‌های معین در سیستم تسویه واحد ارزی اروپا (ECU) گردید.

ماهیت ریسک تسویه ارزی

معامله در بازارهای مالی نوعا نیازمند تسویه به مفهوم تحویل دارایی به وسیله فروشنده و پرداخت برای آن توسط خریدار می‌باشد. بازار ارز نیز از این امر مستثنی نیست به جز این که تسویه مربوط به دو پرداخت به معنای مبادله یک ارز با ارز دیگر می‌شود. اگرچه تسویه ارزی اغلب به عنوان یک فعالیت عادی است که در مقایسه با معاملات چندان جالب به نظر نمی‌رسند، اما به دلیل وجود ریسک، شایسته توجه دقیق است و این ریسک مساله ای است که در آن یک طرف معامله ارزی، ارز را فروخته است اما در دریافت آنچه که خریداری کرده ناکام مانده است. ریسک مذکور به این دلیل ایجاد می‌شود که ضمن استفاده از روش سنتی تسویه معاملات، هیچ مکانیزمی برای اطمینان از این موضوع وجود ندارد که اگر پرداختی از طرف شما صورت گرفت، از سوی متعهد به شما نیز پرداخت خواهد شد (مکانیزمی که از آن با عنوان پرداخت در ازا‌‌ی پرداخت نام می‌برند). بنابراین، هر دو طرف تجاری به خود تعهد می‌دهند که با ارزی که می‌فروشند پرداخت را انجام داده قبل از آن که مطمئن شوند ارزی که خریداری می‌کنند را دریافت می‌نمایند. علاوه براین، فرآیند تسویه سنتی می‌تواند به طور نسبی آهسته انجام گیرد و این بدان معناست که طرف‌های مقابل می‌توانند با این ریسک برای یک دوره معنی دار که اغلب بیش از یک روز است مواجه شوند.

بنابراین ریسک تسویه ارزی (که بعضا با عنوان ریسک هرشتات شناخته می‌شود) در اصل همان ریسک طرف مقابل است که معادل ریسک اعطای تسهیلات ایمن نشده به طرف مقابل می‌باشد: به عبارت دیگر، پولی به طرف مقابل بدون اخذ هیچ تضمینی برای بازپرداخت آن مبلغ پرداخت می‌شود. در چنین فضایی، هر دو نوع ریسک اصلی (ممکن است هیچ وقت بازپرداخت صورت نگرفته و کل ارزش معامله ممکن است از دست برود) و ریسک نقدینگی (در این چارچوب، اگر حتی طرف مقابل بازپرداخت را صورت دهد، پرداخت در زمان نامناسب و با ارز نامناسب صورت می‌گیرد و درست زمانی که به پول نیاز دارید، وجه مورد نظر برای شما تامین نمی شود) وجود خواهد داشت.

روش‌های تسویه

نتایج نظرسنجی انجام شده در سال 2006 نشان داد که پیشرفت زیادی از سال 1996 به ویژه بر روی ذخیره ریسک کاهش خدمات از طریق گروه‌های صنعت به عنوان مسیر دوم استراتژی اتفاق افتاده است. مهمترین نتایج مربوط به بانک سی . ال. اس می‌شد که در سال 2002 به اجرا درآمد. نام بانک سی. ال. اس. از تسویه پیوسته و متصل به یکدیگر استخراج شده و برند مذکور مربوط به خدماتی است که ارائه می‌شود. سی. ال. اس خدمات از نوع پرداخت در ازای پرداخت ارائه می‌کند که حداقل به طور کامل ریسک  اصلی مربوط به تسویه معاملات ارزی را حذف می‌کند. اگرچه نوسانات فصلی نیز وجود دارند، استفاده از سی ال. اس به طور ثابت رشد کرده و خدمات در حال حاضر به خوبی پایه‌گذاری شده و بخش مهم زیرساخت مالی جهانی به حساب می‌آید.

نظرسنجی سال 2006 همچنین نشان داد که سی. ال. اس به عنوان روش تسویه اصلی برای معاملات ارزی به 55 درصد معاملات تسویه شده با این روش تبدیل شده است. 8 درصد اضافی توسط شبکه دوطرفه تسویه شده بود و دو عضو بازار به این توافق رسیدند که الزامات تسویه ناشی از همه معاملات بین آن‌‌ها به واسطه تسویه در یک روز معین در برابر هم انجام خواهند شد تا این که تنها مقدار انتقال اندک از طریق شبکه در هر پول ملی نیاز به تسویه داشته باشد. روش‌های متنوع دیگر 5 درصد دیگر را تشکیل می‌داد. اما یافته‌های کلیدی نظرسنجی آن بود که 32 درصد معاملات تنها با روابط کارگزاری بانکی سنتی به عنوان منبع اصلی ریسک تسویه ارزی قابل انجام بوده است. این مورد را می‌توان با نظرسنجی قبلی در سال 1997 مقایسه کرد قبل از آن که سی ال اس در دسترس بوده وقتی که 85 درصد معاملات ارزی توسط روابط کارگزاری بانکی سنتی و سایر معاملات باقیمانده نیز توسط سایر روش‌‌ها نظیر شبک، تسویه می‌شدند.

ارزیابی ریسک

نظرسنجی در مجموع نشان می‌دهد که موقعیت موسسات به طور قابل توجهی تغییر می‌کند. برخی موسسات اعم از کوچک و بزرگ وجود دارند که از خدمات پرداخت در ازا‌‌ی پرداخت نظیر سی. ال. اس. همانند محدودیت‌های اعمال شده به وجود می‌آید (این محدودیت‌‌ها مواردی هستند که برخی معاملات شامل معاملات ارزی غیر سی. ال. اس و بسیاری از معاملات همان روز برای تسویه سی. ال. اس واجد شرایط نیستند و سی. ال. اس. نمی‌تواند برای تسویه معاملات با طرف‌های مقابل مورد استفاده قرار گیرند و در ضمن کاربر سی. ال. اس نیز نیستند.) برخی از این موسسات نیز هرگونه آسیب‌پذیری را به طور مناسب کنترل می‌کنند و این ناشی از معاملات باقیمانده‌ای است که به هر ترتیب با استفاده از روابط کارگزاری بانکی سنتی تسویه می‌شوند به این معنا که سه معیار بحث شده فوق را تامین می‌کنند؛ بنابراین، تمامی اقداماتی که لازم بوده را برای کاهش ریسک انجام می‌دهند.

اما در طرف دیگر طیفی از موسسات وجود دارند که از روش تسویه پرداخت به ازا‌‌ی پرداخت استفاده اندکی کرده و یا به هیچ وجه از آن استفاده نکرده و مواجهه یا آسیب پذیری معنی داری دارد که همیشه به خوبی کنترل نشده است. فقدان کنترل‌های مناسب به طور واضح یک مساله مهم می‌باشد. موسسات مالی به طور طبیعی بسیاری از انواع ریسک‌های مختلف را تحمل کرده و این امر عموما تا زمانی قابل قبول است که این ریسک‌‌ها به خوبی مدیریت شده باشد و این بدان معناست که مدیریت مناسب در جهت درک، اندازه‌گیری مناسب و مبتنی بر کنترل‌های مناسب نظیر محدودیت‌های طرف مقابل صورت گرفته است. از این منظر، مساله کمبود مدیریت مناسب در برابر اندازه مواجهه یا آسیب‌پذیری قرار می‌گیرد و بنابراین انتخاب نهایی از میان راه‌حل‌های مختلف نیز وجود دارد. یکی از این راه حل‌‌ها برای چنین موسساتی مربوط به استفاده از خدمات پرداخت در ازا‌‌ی پرداخت نظیر سی. ال. اس می‌باشد که در آن از مواجهه یا آسیب‌پذیری اجتناب می‌شود. اما این موضوع همچنان برای آن‌‌ها قابل قبول است که استفاده از روابط کارگزاری سنتی را دنبال نموده و با این شرط آسیب‌هایی را تجربه کنند که آن را با روشی مناسب مدیریت نمایند.

اما مواجهه یا آسیب پذیری تسویه ارزی از دیدگاه مختلف می‌تواند به طور ذاتی به صورت نامطلوب حتی در زمانی مشاهده گردد که به خاطر اثرات احتمالی آن‌‌ها در طی بحران‌های مالی به خوبی مدیریت شوند. اگر به عنوان نوعی نااطمینانی فزاینده در بازار در خصوص قدرت مالی طرف مقابل مثال بوجود آید، موسسات ممکن است تصمیم به کاهش محدودیت‌های معاملاتی خود در قبال طرف مقابل بگیرند تا ریسک تسویه را کاهش داده و آنها در جریان چنین کاری ممکن است از طرف مقابل برای دسترسی به بازاری که نیاز دارند پرهیز نمایند و بنابراین به طور اجتناب ناپذیر عامل ناکامی آن شوند.

در مقابل، اگر امکان حداقل کردن ریسک تسویه وجود دارد، موسسات به طور احتیاطی برای ادامه معامله حتی در  شرایط نااطمینانی امکان پیدا می‌کنند. در اصطلاحات اقتصادی، استدلال این است که وزن هزینه‌های خصوصی برای اعضا‌‌ی بازار در برطرف کردن ریسک‌‌ها در مقایسه با منافع اجتماعی تسویه بدون ریسک بیشتر می‌شود. درست است که تسویه هرگونه تراکنشی در عمل شامل معاملات ارزی است و به ندرت پیش می‌آید که ریسک بازار، ریسک نقدینگی، بدون ریسک باشند. این امر به این خاطر است که اگرچه ریسک اصلی معمولا می‌تواند از طرح یک سیستم خوب حذف شود، مقداری از ریسک نقدینگی معمولا باقی می‌ماند که شبیه آن را می‌توان در سی. ال. اس. پیدا کرد. بنابراین، وضعیت ایده آل تسویه بدون ریسک هرگز نمی‌تواند به طور کامل قابل دستیابی باشد. با این وجود، ریسک مذکور از این چشم‌انداز باید تا حد ممکن کاهش یابد. نتایج نظرسنجی به این دلیل از اهمیت بیشتری برخوردار است که حتی مواجهه تسویه ارزی مدیریت شده، ایده آل نبوده و بهتر بود که خدمات پرداخت در ازا‌‌ی پرداخت نظیر سی. ال. اس. همیشه مورد استفاده قرار می‌گرفت.

جستارهای وابسته

• ریسک مالی
• ریسک اعتباری
• ریسک بازار
• ریسک نقدینگی
• ریسک غیرسیستماتیک
• ریسک نرخ بهره
• ریسک طرف مقابل

پانویس/ پاورقی

منابع

• Bank for International Settlements (2007). Triennial central bank survey of foreign exchange and derivatives market activity in 2007.
• Basel Committee on Banking Supervision (2000). Supervisory guidance for managing settlement risk in foreign exchange transactions.
• Committee on Payment and Settlement Systems (1996). Settlement risk in foreign exchange transactions.
• Committee on Payment and Settlement Systems (2008). Progress in reducing foreign exchange settlement risk.
• Galati, G (2002). Settlement risk in foreign exchange markets and CLS Bank, BIS Quarterly Review, December, pp 55–9.

پیوند به بیرون

الگوهای ناوبری

رده