خلق پول (Money Creation)
مفهوم: خلق پول
والد: بانک
بعد: کارکرد
فرزند: خلق پول به نسبت ذخایر، خلق اعتبار به صورت نامحدود
لید
خلق پول یکی از کارکردهای بانک‌ها در اقتصاد است که طی آن فعالیت معمول بانک‌ها در سپرده‌پذیری و وام‌دهی منجر به افزایش نقدینگی می‌گردد. خلق پول توسط بانک‌ها متفاوت از فرآیند خلق پول توسط بانک مرکزی است که آن هم افزایش عرضه پول را در پی دارد.
تعریف به حد
خلق پول یکی از کارکردهای بانک است که با انتقال نقدینگی، انتقال سررسید و انتقال ریسک متفاوت است.
وجوه افتراق یا شقوق مختلف
خلق پول با کارکردهای دیگر بانک چون انتقال ریسک، انتقال سررسید یا انتقال نقدینگی از این رو متمایز است که به عنوان مثال در انتقال ریسک شاهد انتقال ریسک از سپرده گذاران به بانک هستیم و به واقع ریسک دست به دست میشود، حال آن که در خلق پول حجم کل نقدینگی در گردش افزایش می‌یابد.
فهرست مطالب
محتویات
تاریخچه
تا پیش از دهه ۳۰ این نگرش در مورد کسب و کار بانکی حاکم بود که بانک‌ها مانند سایر بخش‌های دیگر اقتصاد عمل کرده و نهاده‌ای که سپرده‌های مردم است را دریافت و به عنوان ستاده با نرخی بالاتر این منابع را در اختیار وام‌گیرندگان قرار می‌دهند. بر این اساس در این دیدگاه به نظریه واسطه‌گری مالی درباره کارکرد بانک شناخته میشود و در آن هر بانک به عنوان یک واسطه‌گر مالی در نظر گرفته میشود که سپرده‌های مردم را جذب کرده و آن را وام می‌دهد. اما تقریبا بین دهه ۱۹۳۰ و دهه ۱۹۶۰، بیشتر دیدگاه‌ها به این سمت کشیده شد که صنعت بانکداری متفاوت از سایر بخش‌ها و صنعت‌ها در اقتصاد است زیرا که برخلاف سایر نهادها در بخش‌های مختلف بانک‌ها می‌توانند بر پایه سپرده قانونی یا ضریب پولی، پول خلق کنند. این دیدگاه به عنوان نظریه سپرده قانونی در بانکداری شناخته شد. این دیدگاه را گاه با عنوان نظریه خلق اعتبار در بانکداری معرفی می‌کنند.
پول و ترازنامه بانک مرکزی
ترازنامه بانک مرکزی از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا اقلام اصلی بدهی آن از جمله اسکناس‌ها و سپرده قانونی بانک‌های تجاری هر دو به نوعی پول در یک اقتصاد مدرن شناخته می‌شوند و در واقع تمامی اشکال پول را نشان می‌دهند. پول در واقع شکلی از اسناد تعهد است که اجازه می‌دهد بازیگران چرخه اقتصاد از آن برای حل و فصل تراکنش ها استفاده کنند. با این حال پول، به دلیل اینکه یک وسیله معامله بین عوامل اقتصادی است که لزوم اعتماد دوطرفه را ایجاب نمی‌کند، خیلی ویژه است. از آنجایی که پول دارای ذخیره ارزش و واحد محاسبه است، همواره عوامل اقتصادی مایل به پذیرش آن هستند، زیرا که به صادرکننده آن اعتماد دارند. ترازنامه بانک مرکزی نقش اساسی در ایجاد اعتماد که مهم‌ترین شکل پول در اقتصاد است را دارد.
مراحل فرآیند خلق پول
اسکناس و سکه، پول منتشره را تشکیل می‌دهند. پول منتشره به علاوه سپرده‌های بانک‌های تجاری در حساب‌های بانک مرکزی پایه پولی را تشکیل می‌دهند. پایه پولی از طریق فرایند خلق پول در نظام بانکی وارد چرخه میشود و افزایش می‌یابد. فرآیند خلق پول در اصل یک فرآیند حسابداری دوطرفه است. فرآیند خلق پول را می‌توان با مثال زیر ارائه کرد. در جدول ۱، زمانی که بانک مرکزی اسکناس جدید چاپ می‌کند و آن‌ها را در شبکه بانکی منتشر می‌کند، اسکناس تازه منتشرشده به‌عنوان مطالبات از بانک مرکزی درنظر گرفته و به عنوان بدهی در ترازنامه بانک مرکزی ثبت میشود. برای حفظ تعادل ترازنامه بانک مرکزی، بدهی‌های جدید باید با دارایی‌های جدید پشتیبانی شوند. بانک مرکزی در دوران مدرن برای پشتیبانی از نشر اسکناس‌ها (یا بدهی‌ها) در ترازنامه خود، با استفاده از آن اسکناس‌ها به خرید دارایی‌های جدید همچون اوراق بهادار دولتی (به‌عنوان مثال، اسناد خزانه، یا اوراق قرضه دولتی)، ارزهای خارجی، اوراق بهادار دولت‌های خارجی، و یا حتی طلا اقدام می‌کند. جدول ۱ بیان می‌کند بانک مرکزی اسکناس‌های جدید به ارزش ۱۰۰ دلار را چاپ و منتشر کرده است تا بتواند از بانک تجاری الف، اوراق بهادار دولتی به ارزش ۱۰۰ دلار خریداری کند. از این‌رو، مقدار پول موجود در شبکه ابتدا به میزان ۱۰۰ دلار افزایش می‌یابد. در ترازنامه بانک تجاری الف، افزایش در اسکناس‌های دریافت‌شده از بانک مرکزی در سمت دارایی‌ها ظاهر خواهد شد و کاهش در اوراق قرضه دولتی را جبران می‌کند. ازآنجاکه اسکناس‌ها برخلاف اوراق قرضه دولتی بهره کسب نمی‌کنند، بانک تجاری الف نمی‌خواهد اجازه دهد این اسکناس‌ها در خزانه‌اش بی‌هدف باقی بمانند. بانک الف فعالانه به‌دنبال خرج این اسکناس‌ها از طریق اعطای وام خواهد بود.
جدول ۲ نشان می‌دهد بانک تجاری الف اسکناس‌هایی به ارزش ۱۰۰ دلار به وام‌گیرنده‌ای به نام شرکت ب قرض می‌دهد که آن شرکت با استفاده از این اسکناس‌ها به فروشنده خود به نام فرد ۱ پرداخت کند. در سمت دارایی‌های ترازنامه بانک تجاری الف که از موجودی اسکناس به ارزش ۱۰۰ دلار قرض می‌دهد، به‌شکل کاهش اسکناس به ارزش ۱۰۰ دلار ثبت میشود و از طریق وام‌دادن به شرکت ب، ۱۰۰ دلار افزایش در همان سمت، دارایی خواهد داشت که به این صورت تراز برابر میشود. زمانی‌که فرد ۱ اسکناس ۱۰۰ دلاری را از شرکت ب دریافت کند، اگر استفاده فوری برای این پول نداشته باشد، به احتمال زیاد این مقدار پول را به دلایل ایمنی و همچنین برای کسب درآمد بهره به حساب بانکی خود می‌سپارد.
جدول ۳ حالتی را نشان می‌دهد که فرد اول مبلغ ۱۰۰ دلار اسکناس را که از شرکت ب دریافت کرده بود، در بانک تجاری ب سپرده‌گذاری می‌کند. در این حالت، ۱۰۰ دلاری که فرد ۱ به حساب خود در بانک تجاری ب سپرده‌گذاری کرده است، در ترازنامه بانک تجاری ب به‌شکل افزایش در بدهی بانک تجاری ب ثبت میشود. بانک تجاری ب برای ترازکردن افزایش بدهی‌ها، فعالانه به‌دنبال وام دادن از محل موجودی اسکناس به‌منظور کسب سود خواهد بود. در جدول ۳ زمانی‌که بانک تجاری ب به فرد ۲ وام می‌دهد، این وام به‌عنوان افزایش در دارایی ترازنامه بانک تجاری ب ثبت میشود. توجه داشته باشید در این مرحله با وجود اینکه بانک مرکزی ابتدا فقط ۱۰۰ دلار اسکناس نشر کرده بود، به‌دلیل اینکه ۱۰۰ دلار در حساب فرد ۱ در بانک تجاری ب نیز محاسبه میشود، مقدار کل پول دو برابر شده و به ۲۰۰ دلار رسیده است.
از آنجایی که افراد یا شرکت‌ها فقط تا سطح معینی پول نقد نزد خود نگاه خواهند داشت، فرآیند خلق پول ادامه پیدا خواهد کرد. هر مقدار پول اضافی فراتر از آن سطح برای کسب درآمد بهره، در بانک‌ها سرمایه‌گذاری یا سپرده‌گذاری خواهد شد. هنگامی‌که پول اضافی در یک بانک تجاری سپرده‌گذاری شد، بانک به انگیزه کسب درآمد بهره از وام‌های اعطایی، در پی آن خواهد بود که پول اضافه را وام بدهد. افزایش بدهی در ترازنامه بانک از منظر افزایش سپرده‌ها منجر به افزایش مقدار پول در اقتصاد میشود، حتی اگر موجودی نقد قرض داده شده باشد و دیگر در دسترس بانک نباشد.
سپرده قانونی، ضریب فزاینده پولی، و عرضه پول
به‌لحاظ نظری، فرآیندی که شرح داده شد می‌تواند ادامه یابد و هیچ حد و مرزی برای اینکه چند برابرشدن ۱۰۰ دلار اولیه تا چه حدی تکثیر شود وجود ندارد. بااین‌حال در عمل، مقدار پول ایجادشده از این فرآیند با توجه به واقعیت‌های زیر محدود خواهد بود:
۱- بانک‌ها ممکن است به‌منظور پاسخ‌گویی به تقاضای خروج سپرده‌ها یا سایر فوریت‌ها، به حفظ مقداری پول نقد در دسترس یا موجود در خزانه خود نیاز دارند و یا مقداری پول را در حساب خود در بانک مرکزی سپرده‌گذاری می‌کنند، و
۲- تعداد وام‌گیرندگان شایسته اعطای وام محدود است.
پولی که بانک‌ها در خزانه خود یا در حساب‌های خود در بانک مرکزی نگهداری می‌کنند به‌منزله ذخایر بانکی است. همچنین در بسیاری از کشورها، بانک مرکزی الزامات سپرده قانونی را تعیین می‌کند که نسبتی از سپرده‌های اشخاص نزد بانک‌هاست که بانک‌ها قانوناً ملزم به سپردن آن نزد بانک مرکزی‌اند.
بانکداری که بانک‌های تجاری بخشی از سپرده‌هایشان را در صندوق خود یا در حساب بانک مرکزی به‌عنوان ذخیره نگه می‌دارند، نظام بانکداری ذخیره جزئی نامیده میشود؛ برای مثال در نظام بانکداری ذخیره جزئی، اگر همه بانک‌های تجاری ۵ درصد از سپرده‌ها را در خزانه خود نگه دارند، فرایند ایجاد پول پتانسیل تکثیر پایه پولی اولیه را تا (۰٫۰۵ ÷ 1 =) ۲۰ برابر خواهد داشت. اگر پایه پولی اولیه ۱۰۰ دلار باشد و بانک‌های تجاری ۵ درصد از سپرده‌ها را به‌عنوان ذخایر نگه دارند، به‌طور بالقوه حداکثر عرضه پول از ۱۰۰ دلار اولیه می‌تواند به میزان ۲۰۰۰=۲۰×۱۰۰ دو هزار دلار خلق شود. در اینجا، ۲۰ ضریب فزاینده پولی نامیده میشود. نوعاً، ضریب فزاینده پولی از رابطه «(نسبت ذخیره)÷۱» استخراج میشود که در آن نسبت ذخیره عبارت از نسبت ذخیره قانونی به سپرده‌هاست.
در بیشتر موارد، مانده حساب در بانک‌های تجاری قابل تعویض با تقاضا برای اسکناس‌ها است؛ این تضمین که امکان تبدیل مستقیم به یک نوع از بدهی‌های بانک مرکزی فراهم می‌کند، میزان اعتماد و اطمینان به ارزش چنین پولی را بالا می‌برد. بانک‌های تجاری معمولاً برای تسویه معاملات بین بازیگران اقتصادی نیاز دارند که انتقال مانده حساب را بین خود و دیگر بانک‌های تجاری انجام دهند که در رابطه با این موضوع بانک مرکزی وارد عمل میشود. در همین رابطه چنانچه نیاز باشد پول بین دو بانک تجاری متقل شود، سپرده قانونی در ترازنامه بانک مرکزی تغییر کرده بدین صورت که حساب سپرده قانونی یک بانک تجاری بدهکار شده و دیگری بستانکار میشود.
بنابراين، بانک مرکزی ابزار معامله‌ای را فراهم می‌کند که بر اساس اعتماد به سپرده‌های بانک‌های تجاری به عنوان ابزار تسویه پایه‌گذاری شده است. در زمان‌های عادی، اعتمادی که در رابطه با تسهیل معاملات توسط بانک مرکزی ارائه شده، نشان می‌دهد که بانک‌های تجاری آزاد می‌توانند در بین عوامل اقتصادی مداخله کنند و از طریق ایجاد اعتبار پول خلق کنند.
همانطور که می‌دانیم بانک‌های تجاری به منظور اعطای وام، نیاز به سپرده قانونی دارند. فرآیند ایجاد یک وام جدید توسط بانک تجاری، تأثیر فوری بر مقدار سپرده قانونی یا توزیع سپرده موجود در سیستم نمی‌گذارد. هنگامی که سپرده تازه ایجاد شده بین بانک‌های تجاری حرکت می‌کند، سپس در جواب آن بایستی سپرده قانونی به حرکت درآید، با این حال، این حرکت تنها اعتبار و بدهی حساب بانک‌های تجاری مختلف را منعکس می‌کند. با این حال، بانک مرکزی الزامات سپرده قانونی را اعمال می‌کند و هیچ سپرده قانونی آزادی در سیستم وجود ندارد، در نتیجه اعطای وام‌های اضافی توسط بانک‌های تجاری، نیازمند سطح بالاتری از سپرده قانونی است. این موضوع نشان می‌دهد که بانک مرکزی می‌تواند با تقسیم‌بندی قیود سپرده قانونی، می‌تواند بر میزان اعطای وام در اقتصاد اثر بگذارد، یعنی بانک‌های تجاری باید قبل از اعطای وام از بانک مرکزی سپرده قانونی دریافت کنند. این توضیح نظریه سنتی مربوط به ضریب پولی سیاست پولی را تأیید می‌کند، در حالیکه بانک مرکزی با ایجاد تغییر در مقدار پول، سیاست پولی را اعمال می‌کند. در حقیقت این نظریه به طور قابل ملاحظه‌ای نقش بانک‌های تجاری را در فرآیند خلق پول تسهیل می‌کند و رابطه علیت بین پول محدود و گسترده را پیچیده می‌کند. در اقتصاد مدرن، پول بیشتر به شکل سپرده‌های بانکی است. اما اینکه سپرده‌های بانکی چگونه ایجاد می‌شوند اغلب دچار اشتباه می‌شوند: از طریق اعطای وام بانک‌های تجاری. هر زمان که بانک اقدام به اعطای وام می‌کند، همزمان حساب سپرده مشابهی در حساب بانکی وام گیرنده ایجاد میشود و درنتیجه پول جدید خلق میشود. امروزه واقعیت چگونگی خلق پول از توضیحاتی که در برخی از کتاب‌های درسی اقتصاد وجود دارد متفاوت است. به جای آنکه خانوارها پس‌انداز کنند و در بانک‌ها سپرده ایجاد کنند و از محل آن وام دهند، اعطای وام‌های بانکی خود منجر به خلق سپرده میشود. در زمان‌های عادی، بانک مرکزی مقدار پول در گردش را ثابت نگه نمی‌دارد و همچنین میزان وام و سپرده را نسبت به ضریب پولی افزایش نمی‌دهد.
سیاست پولی و نقش آن در فرآیند خلق پول
سیاست پولی به عنوان محدودیت نهایی در خلق پول عمل می‌کند. بانک مرکزی انگلستان قصد دارد که از سازگاری مقدار خلق پول و تورم پایین و پایدار در اقتصاد اطمینان حاصل کند. در زمان‌های عادی، بانک مرکزی انگلستان با تنظیم نرخ بهره بر اساس سپرده قانونی بانک مرکزی، سیاست پولی را اعمال می‌کند. این اقدام طیف وسیعی از نرخ‌های بهره از جمله آن‌هایی که بروی وام‌های بانکی است را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
در شرایط استثنایی، زمانی که نرخ بهره در مرز مؤثر پایین خود قرار دارند، خلق پول و هزینه در اقتصاد ممکن است هنوز آنچنان پایین باشد که بتواند با اهداف سیاست پولی بانک مرکزی سازگار باشد. یک پاسخ احتمالی آن خریداری دارایی‌ها یا اعمال سیاست تسهیل کمی است. سیاست تسهیل کمی قصد دارد مستقیماً با خرید دارایی‌ها از شرکت‌های مالی غیر بانکی در اقتصاد پول را افزایش دهد.
فرآیند خلق پول و تأثیر آن به روی بخش‌های مختلف اقتصادی
فرآیند خلق پول در شکل زیر نشان داده شده است و اینکه وام‌دهی جدید چگونه ترازنامه‌های بخش‌های مختلف اقتصاد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همانطور که در شکل زیر، ردیف سوم نشان داده شده است، سپرده‌های جدید دارایی‌های مصرف کننده را افزایش می‌دهد و وام‌دهی جدید باعث افزایش بدهی‌های آن‌ها میشود. همچنین، هر دو طرف ترازنامه بخش بانک‌های تجاری همزمان با خلق پول جدید و وام جدید افزایش می‌یابد.
در حالی که حجم پول خلق شده در ترازنامه مصرف کننده ظاهر میشود، ردیف اول در شکل زیر نشان می‌دهد که این اتفاق بدون تغییر در میزان پول بانک مرکزی یا پایه پولی به وقوع پیوسته است. همان طور که قبلاً ذکر شد، سهم بالاتری از سپرده‌ها ممکن است به این معنا باشد که بانک‌ها قصد دارند یا لازم است که پول بیشتری از بانک مرکزی نگه دارند تا بتوانند به بانک‌های دیگر پرداخت کنند. سپرده‌های قانونی، در زمان‌های عادی، توسط بانک مرکزی انگلستان به بانک‌های تجاری در مقابل سایر دارایی‌ها عرضه میشود.
خلق پول در واقعیت
همانطور که گفته شد حجم پول، اندازه کل مبلغ پولی است که خانوارها و شرکت‌ها در اقتصاد یک کشور دارند. حجم پول از سپرده‌های بانکی، که اساسا سند تعهد بانک‌های تجاری به خانوارها و شرکت‌ها است و پول رایج ملی، که عمدتاً سند تعهد بانک مرکزی است، تشکیل شده است. از بین این دو، سپرده‌های بانکی اکثر قریب به ٪۹۷ از مبلغ موجودی حجم پول در چرخه را تشکیل می‌دهد. در اقتصاد مدرن، بیشتر این سپرده‌های بانکی توسط بانک‌های تجاری ایجاد میشود. بانک‌های تجاری، از طریق سپرده‌های بانکی وام‌های جدیدی را اعطا کرده و پول خلق می‌کنند. به عنوان مثال، هنگامی که یک بانک به فردی برای خرید یک خانه جدید وام مسکن اعطا می‌کند، به طور معمول این کار را از طریق پرداخت هزاران پوند ارزش پول نقد انجام نمی‌گیرد. بلکه، حساب بانکی آن را به اندازه وام مسکن اعتبار می‌دهد. در این لحظه پول جدید خلق میشود.
جستارهای وابسته
پانویس/ پاورقی
منابع
- Richard A.Werner, 2014, Can Richard A.Werner, 2014, Can banks individually create money out of nothing? — The theories and the empirical evidence, International Review of Financial Analysis, Volume 36, December 2014, Pages 1-19
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1057521914001070
- Garreth Rule, Understanding the Central Bank Balance Sheet, Centre for Central Banking Studies, Bank of England, 2015
- Thammarak Moenjak, Central Banking: Theory and Practice in Sustaining Monetary and Financial Stability, Wiley, 2014.
- Thammarak Moenjak, Central Banking: Theory and Practice in Sustaining Monetary and Financial Stability, Wiley, 2014.
- Thammarak Moenjak, Central Banking: Theory and Practice in Sustaining Monetary and Financial Stability, Wiley, 2014.
- McLeay, M., Radia, A., and Thomas, R., “Money Creation in the Modern Economy”, Bank’s Monetary Analysis Directorate, 2014.
- McLeay, M., Radia, A., and Thomas, R., “Money Creation in the Modern Economy”, Bank’s Monetary Analysis Directorate, 2014.
پیوند به بیرون
الگوهای ناوبری
رده