ریسک سیستماتیک (Systematic Risk)

مفهوم: ریسک سیستماتیک

والد: عدم قطعیت (ریسک) در علوم مالی

بعد: دلایل عمده

فرزند: ریسک‌های اجتماعی، ریسک‌های سیاسی، ریسک‌های اختلالات فناوری‌های مالی، ریسک‌های اقتصادی

---

لید

ریسک سیستماتیک به ریسک متداول در کل اقتصاد یا کشور گفته می‌شود و شامل نیروهای بیرونی است که بر همه کسب و کارها و خانوارها در کشور یا نظام اقتصادی تاثیر می‌گذارند و ریسک‌های غیرقابل کنترل محسوب می‌گردند. ریسک سیستماتیک در شکل‌ها، اندازه‌ها و شدت‌های متفاوت ظاهر می‌شود. چنین ریسک‌هایی اگر فعال شوند می‌توانند همه شرکت‌کنندگان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در شرایطی که ریسک‌های سیستماتیک وخیم‌تر می‌شوند، این احتمال وجود دارد که کل اقتصاد دچار تزلزل شود. آگاهی عمیق از ریسک‌های سیستماتیک، اطلاعات مفیدی برای طراحی استراتژی‌های حمایت و ارتقای کیفیت پرتفوی، ارائه می‌دهد. گاهی اوقات با حکمرانی مالی مناسب توسط دولت‌ها، می‌توان ریسک‌های سیستماتیک را مدیریت کرد.

تعریف به حد

ریسک‌‌ها در دستهبندی کلی به دو دسته ریسک‌های سیستماتیک یا غیرقابل اجتناب و ریسک‌‌های غیرسیستماتیک یا قابل اجتناب تقسیم می‌شوند. ریسک سیستماتیک یا غیرقابل اجتناب خاص یک یا چند شرکت نبوده، بلکه به کل بازار مربوط می‌شود و از جمله عوامل مؤثر بر آن می‌توان سیاست‌های کلان دولت، تغییرات نرخ ارز، تورم، چرخه‌های تجاری و غیره را نام برد. ریسک‌‌هایی که بتوان از طرق و روش‌‌های مختلف از آن اجتناب کرد را ریسک ‌های غیرسیستماتیک می‌گویند.

وجوه افتراق یا شقوق مختلف

دلایل عمده عدم قطعیت در علوم مالی به دو دسته ریسک‌های سیستماتیک یا غیرقابل اجتناب و ریسک‌‌های غیرسیستماتیک یا قابل اجتناب تقسیم می‌شوند. ریسک‌های سیستماتیک انواع مختلفی دارند که عبارتند از ریسک‌های اقتصادی، ریسک‌های اجتماعی، ریسک‌های سیاسی و ریسک‌های ناشی از اختلالات فناوری‌های نوظهور مالی. ریسک سیستماتیک در اثر عوامل کلی بازار به ‌وجود می‌آید و آن را به معنای ریسکی می‌گیرند که قابل متنوع‌سازی نباشد و بنابراین، اگر نگوییم همه، بر بیشتر شرکت‌کنندگان در بازار مانند چرخه‌های کسب و کار تأثیر می‌گذارد. در شرایطی که ریسک‌های سیستماتیک وخیم‌تر می‌شوند، این احتمال هست که کل اقتصاد دچار تزلزل شود. استفاده از رویکرد پرتفوی، برای شناسایی بخش‌های خاص و آسیب‌پذیر و دسته‌بندی دارایی‌ها، که احتمال می‌رود با اثرات فاجعه‌بار در چنین سناریوهایی مواجه شوند، ضروری است. چنین اقدامی باعث خواهد شد پرتفویِ به حد کافی متوازنی داشته باشیم، به نحوی که شدت سقوط‌های گوناگون اقتصاد کلان (ریسک‌های سیستماتیک) کاهش یابد.

فهرست مطالب

مقدمه

ریسک سیستماتیک به ریسک متداول در کل اقتصاد یا کشور گفته می‌شود که با ترکیب کردن دارایی‌ها در یک پرتفوی بزرگ و کاملاً متنوع از بین نمی‌رود. بنابراین به ریسک غیرقابل‌تنوع هم مشهور است. ریسک سیستماتیک را ریسک سیستمی یا ریسک تنوع‌ناپذیر نیز می‌نامند. ریسک سیستماتیک در شکل‌ها، اندازه‌ها و شدت‌های متفاوت ظاهر می‌شود. برای مثال، بحران ۲۰۰۱ آرژانتین، خاص همان کشور بود درحالی که بحران ۱۹۹۸ جنوب شرق آسیا بر کل این منطقه تاثیر گذاشت. از طرف دیگر، بحران وام‌های بی‌اعتبار 2008 امریکا تقریبا بر کل اقتصاد جهان تاثیر گذاشت. اهمیت ریسک سیستماتیک در چیست؟ چنین ریسک‌هایی اگر فعال شوند می‌توانند باعث رکود اقتصادی شوند که همه شرکت‌کنندگان اقتصادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

برخی مراجع کارشناسی بین ریسک سیستماتیک و ریسک سیستمی تمایز قائل می‌شوند. ریسک سیستماتیک را به معنای ریسکی می‌گیرند که قابل متنوع‌سازی نباشد و بنابراین، اگر نگوییم همه، بر بیشتر شرکت‌کنندگان در بازار مانند چرخه‌های کسب و کار تأثیر می‌گذارد. ریسک سیستمی به سقوط ناگهانی نظام اقتصادی (عمدتاً اقتصادی) اشاره دارد که بر امنیت یا ایمنی اقتصاد ملی و بین‌المللی تأثیر جدی می‌گذارد. به بیان دیگر، ریسک سیستمی روی ریسک‌های وارده به نظام مالی تمرکز دارد. اما برای بحثی که در اینجا داریم، تأثیر هر دو بر پرتفوی اعتبار تا حد زیادی مشابه است و بنابراین از آن‌ها به جای یکدیگر استفاده خواهیم کرد.

در برخی موارد، علت وجود ریسک کلی، محدودیت‌های نهادی یا سایر محدودیت‌ها برای کامل شدن بازار است. در کشورها یا مناطقی که به بازارهای تأمینی (هجینگ) گسترده دسترسی ندارند رویدادهایی مانند زمین لرزه و شوک‌های نامساعد آب و هوایی نیز می‌تواند به عنوان ریسک‌های کلی پرهزینه عمل کند. رابرت شیلر متوجه شد با وجود پیشرفت جهانی‌شدن دهه‌های اخیر، ریسک‌های درآمد کل در سطح کشوری، هنوز چشمگیر هستند و با ایجاد بازارهای بهتر تأمینی جهانی به طور بالقوه قابل کاهش بود (درنتیجه به طور بالقوه ریسک‌ها خاص می‌شوند به جای این که ریسک‌های کلی باشند). مشخصاً شیلر از ایجاد بازارهای آتی کلان حمایت کرد. منافع چنین سازوکاری به درجه همبستگی شرایط کلان بین کشورها بستگی دارد.

تعریف

نیروهای بیرونی که بر همه کسب و کارها و خانوارها در کشور یا نظام اقتصادی تأثیر می‌گذارند ریسک‌های سیستماتیک نامیده می‌شوند و ریسک‌های غیرقابل کنترل محسوب می‌گردند. برای نمونه اگر اقتصاد شاهد بحران/رکود اقتصادی شدید باشد، ورشکستگی‌ها افزایش خواهد یافت، زیان‌های اعتباری به راه می‌افتد، بازارهای سهام به علت سود کمتر شرکت‌ها افول خواهند کرد، درحالی‌که در بین سایر اثرات، بیکاری افزایش خواهد یافت. بنابراین ریسک‌های سیستماتیک بر هر کسی در این زمین بازی (به عبارت دیگر اقتصاد) تأثیر می‌گذارند. به طور مشابه، ریسک‌های سیاسی ازقبیل کودتای نظامی، دولت تازه منتخبی که سیاست‌ها و برنامه‌های معینی را متوقف می‌کند، جنگ، تروریسم، انزوای بین‌المللی و میزبانی سایر ریسک‌های سیاسی، می‌تواند بر کیفیت یک دارایی معتبر به شدت تأثیر بگذارد و به زیان‌های زیادی منجر شود.

محرک‌های ریسک سیستماتیک

ریسک‌های بیرونی می‌توانند محرک‌های چنین بحران‌هایی باشند، اگرچه مجموعه جدیدی از محرک‌ها نیز محتمل است. نگاهی به بحران‌های اقتصادی عمده یا مصیبت‌ها طی دو دهه گذشته، راهنمای خوبی است. تعدادی از بحران‌های جهانی/منطقه‌ای طی دوره ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۰ رخ داد که آسیا، اروپا و امریکا را درنوردید. چند نمونه عبارتند از:

• بحران ژاپن در انتهای دهه ۱۹۸۰ و ابتدای دهه ۱۹۹۰، که محرک‌های اصلی آن املاک و مستغلات و مسائلی در بازار سهام بود.

• بحران امریکای لاتین در دهه ۱۹۹۰ که عمدتا به علت ابرتورم، مسائل ارزی و بدهی بود.

• بحران شرق آسیا در سال ۱۹۹۷ که عمدتا به علت موضوعات ارزی به راه افتاد.

• بحران روسیه در سال ۱۹۸۸ که عمدتا به علت عوامل گوناگونی به راه افتاد و به نکول بدهی حاکمیتی منجر شد.

• بحران اقتصادی آرژانتین در سال ۲۰۰۸ که عمدتا به علت مسائل ارزی و بدهی بود.

• بحران وام‌های کم اعتبار امریکا در سال ۲۰۰۱ که عمدتاً به علت دارایی‌های بی‌اعتبار و قیمت‌های متورم‌شده املاک و مستغلات به وجود آمد.

درحالی‌که شوک‌های اقتصادی و بحران ارزی در گذشته برای بسیاری از ملت‌ها مسائلی ایجاد کرد، اما جنگ یا بی‌ثباتی سیاسی به ریسک‌ها در سایر کشورها کمک کرد.

هنگامی که به دهه ۱۹۸۰ و دهه‌های پیش از آن نگاه می‌کنیم، تاریخ اقتصادی پر از نمونه‌های مشابه است، که عدم توازن‌های جهانی و منطقه‌ای، منجر به نمود ریسک‎های سیستماتیک شده است. از قبیل بحران وام و پس‌انداز (۱۹۸۰)، بحران نفتی (۱۹۷۴)، جنگ جهانی دوم (۱۹۳۹-۴۵) رکود بزرگ (۱۹۲۹).

پیامدهای ریسک سیستماتیک

در شرایطی که ریسک‌های سیستماتیک وخیم‌تر می‌شوند، این احتمال هست که کل اقتصاد دچار تزلزل شود- افت اعتماد و اطمینان به کسب و کار، فروپاشی بازار سهام، افزایش تعداد ورشکستگی‌ها، افت شدید قیمت دارایی‌ها و کاهش اعتبار چندتا از این پیامدها هستند.

برخی اوقات با حکمرانی مالی مناسب توسط دولت‌ها، می‌توان ریسک‌های سیستماتیک را مدیریت کرد. برای نمونه در سال ۱۹۹۱ کشور هند در آستانه نکول حکومتی و بحران ارزی بود، اما دکتر مانموهان سینگ وزیر مالیه وقت با تهیه وام‌های تضمینی از بازارهای بین‌المللی و وثیقه گذاشتن ذخایر طلای کشور و کاهش ارزش روپیه هند توانست این شرایط سخت را به خوبی مدیریت کند. اما در نقطه مقابل، کشور تایلند را داریم که کاهش ارزش بهات تایلند، سرانجام به بحران مالی شرق آسیا در ۱۹۹۷ منجر شد. نکول بدهی حکومتی آرژانتین طی سال ۲۰۰۱ به نتیجه مشابهی انجامید. خوب است توجه کنیم که فدرال رزرو امریکا با نجات دادن صندوق سرمایه‌گذاری تأمینی «مدیریت سرمایه بلندمدت» در سال ۱۹۹۸، جلوی بروز یک بحران سیستمی را گرفت.

معادله ریسک پرتفوی اعتباری کل

معادله ریسک پرتفوی اعتباری کل را به شکل زیر است:

ریسک پرتفوی کل = ریسک غیرسیستمی (متنوع) + ریسک سیستماتیک (تنوع‌ناپذیر)

در طرف راست معادله، پرتفوی ریسک یک بانک است. این بانک به مقداری تنوع‌سازی دست یافته است اگرچه ریسک‌های بیشتر را می‌توان متنوع‌سازی کرد. بخش دوم معادله، بیانگر ریسک سیستماتیک است که با متنوع‌سازی نمی‌توان از بین برد. وقتی از «بتا»ی یک پرتفوی اعتباری سخن می‌گوییم به این بخش از ریسک پرتفو اشاره می‌کنیم.

جستارهای وابسته

نااطمینانی، ریسک در فاینانس، مدیریت ریسک غیرمتمرکز، مدیریت ریسک شرکتی.

پانویس/ پاورقی

منابع

• - Shiller, R. (1995). "Aggregate Income Risks and Hedging Mechanisms". Quarterly Review of Economics and Finance. 35 (2): 119–152. CiteSeerX 10.1.1.143.9207. doi:10.1016/1062-9769(95)90018-7.
• - Joel Bessis. (2015). Risk Management in Banking ,Wiley Finance.

پیوند به بیرون

الگوهای ناوبری

رده