سنجش ریسک نرخ سود (Interest rate Risk Measurement)
مفهوم:
والد:
بعد:
فرزند:
لید
اندازه‌گیری انواع ریسک برای درک ماهیت ریسک و سنجش ریسک با دانش موجود در نهادهای مالی از اهمیت قابل توجهی برخوردار می‌باشد. سیستم‌های سنجش ریسک نرخ بهره باید تمامی عوامل کلیدی این ریسک را در دارایی‌ها، بدهی‌ها و اقلام زیرخط ترازنامه بانک‌ها ارزیابی کنند و دارای فروض و پارامترهای مستند باشند. هر سیستم سنجش ریسک دارای محدودیت‌هایی است که در شناسایی و اندازه‌گیری اجزای ریسک نرخ بهره با یکدیگر متفاوت می‌باشند. ریسک پایه، ریسک قیمت‌گذاری مجدد، ریسک عایدی و ریسک اختیارات از مهم‌ترین اجزا و منابع ریسک نرخ بهره به شمار می‌رود. برای اندازه‌گیری مناسب ریسک نرخ بهره در بانک لازم است داده‌هایی از وضعیت موجود، جمع‌آوری و سپس با بکارگیری فروضی مناسب، میزان مواجهه با ریسک‌ها تحت سناریوهای مختلف نرخ‌ها، محاسبه و اندازه‌گیری شود. در این میان، متداول‌ترین روش‌های اندازه‌گیری این ریسک عبارتند از: تحلیل شکاف (اندازه‌گیری اثر قیمت‌گذاری مجدد بر عایدی)، مدل شبیه‌سازی درآمد (اندازه‌گیری ریسک کوتاه‌مدت و چشم‌انداز عایدی) و مدل ارزش اقتصادی خالص (سنجش ریسک بلندمدت و چشم‌انداز ارزش).
تعریف به حد
سنجش ریسک نرخ بهره یکی از انواع سنجه‌های ریسک به شمار می‌رود که با استفاده از مفاهیم پذیرفته شده مالی و تکنیک‌های سنجش ریسک به ارزیابی عوامل کلیدی ریسک نرخ بهره مرتبط با اقلام دارایی‌ها، بدهی‌ها و اقلام زیرخط ترازنامه می‌پردازند. مدل شبیه‌سازی درآمد، مدل ارزش اقتصادی و تحلیل شکاف به ترتیب با اندازه‌گیری ریسک کوتاه‌مدت، بلندمدت و اثر قیمت‌گذاری مجدد بر عایدی، از رایج‌ترین روش‌های اندازه‌گیری ریسک نرخ بهره به شمار می‌رود.
وجوه افتراق یا شقوق مختلف
سنجش ریسک نرخ بهره در کنار سنجش ریسک بازار، سنجش ریسک نقدینگی و سنجش ریسک اعتباری از انواع مختلف ارزیابی یا سنجش ریسک تلقی می‌گردد که از لحاظ روش‌های اندازه‌گیری و پارامترهای مورد نظر با یکدیگر متفاوت می‌باشند. سیستم‌های سنجش ریسک نرخ بهره متناسب با اندازه، پیچیدگی و پروفایل ریسک انتخاب می‌شوند که به شناسایی و اندازه‌گیری انواع ریسک نرخ بهره می‌پردازد. مدل شبیه‌سازی درآمد، مدل ارزش اقتصادی و تحلیل شکاف از انواع روش‌های سنجش ریسک نرخ بهره است و فرآیند اندازه‌گیری ریسک نرخ بهره شامل جمع‌آوری داده، توسعه سناریوی‌های تنش، توسعه فروض رفتاری و قیمت‌گذاری، حاکمیت و نظارت بر فروض و در نهایت محاسبه سطوح مختلف ریسک می‌باشد.
فهرست مطالب
محتویات
مقدمه
بانک‌ها برای تأمین نیازهای مشتریان و جوامع خود و نیز پیاده‌سازی استراتژی‌های کسب‌وکار به ارائه تسهیلات، سپرده‌پذیری و خرید اوراق بهادار می‌پردازند و وجوهی را همراه با سررسیدهای مختلف، نرخ‌های متفاوت بهره و ویژگی‌های بازخرید مجدد استقراض می‌کنند. ریسک نرخ بهره، ریسک وضعیت مالی جاری یا آتی بانک و انعطاف‌پذیری ناشی از جریانات نرخ‌های بهره را نشان می‌دهد. اجزای اساسی ریسک نرخ بهره شامل موارد زیر است:
- عدم تطابق در سررسیدهای اقلام ترازنامه و اقلام زیرخط می‌تواند به عنوان ناترازی در سررسید (در مورد نرخ‌های بهره ثابت) و تجدید ارزیابی (در مورد نرخ‌های بهره متغیر) دارایی‌ها، بدهی‌ها و اقلام زیرخط تعریف شود.
- ریسک ارزش پایه به همبستگی ناقص در تطبیق نرخ بهره با دارایی‌ها و بدهی‌ها مرتبط است. در صورت تغییر نرخ بهره، این تفاوت‌ها در تطبیق نرخ بهره می‌تواند تأثیر نامطلوبی بر جریان‌های مالی و ارزش بانک بگذارد.
- مهم‌ترین منبع ریسک نرخ بهره بانکی، ریسک قیمت‌گذاری مجدد، به شمار می‌رود. ریسک قیمت‌گذاری مجدد ناشی از تفاوت‌های ایجادشده در زمان‌بندی تغییرات نرخ و جریانات نقد به خاطر قیمت‌گذاری مجدد دارایی‌ها، بدهی‌ها و اقلام زیرخط ترازنامه بانک‌ها می‌باشد.
-ریسک منحنی عایدی زمانی افزایش می‌یابد که تغییرات در ارزش‌ها، شیب و شکل منحنی بازدهی بر جریانات مالی و ارزش بانک تأثیر نامساعد داشته باشند.
- ریسک وجود گزینه‌های اختیاری (گزینشی) و یا گزینه‌های مندرج در دارایی‌ها، بدهی‌ها و اقلام زیرخط ترازنامه زمانی مطرح می‌گردد که به واسطه استفاده از گزینه‌های تعبیه شده، جریانات مالی انتظاری ناشی از تغییر ابزارهای مالی بر اندازه ریسک نرخ بهره تأثیر گذارد.
با توجه به اهمیت موضوع می‌توان گفت، اندازه‌گیری مناسب ریسک نرخ بهره و زودهنگام برای پایش ریسک نرخ بهره، موثر و ضروری است. سیستم‌های سنجش ریسک باید متناسب با اندازه، پیچیدگی و پروفایل ریسک انتخاب شده باشند و همچنین بایستی منابع عمده و انواع ریسک نرخ بهره را شناسایی و اندازه‌گیری نمایند.
۲. انواع روش‌های سنجش ریسک نرخ بهره
رایج‌ترین روش‌های اندازه گیری ریسک نرخ بهره شامل تحلیل شکاف۲ (اندازه‌گیری اثر قیمت‌گذاری مجدد بر عایدی)، مدل شبیه‌سازی درآمد۳ (اندازه گیری ریسک کوتاه‌مدت و چشم‌انداز عایدی) و مدل ارزش اقتصادی خالص۴ (سنجش ریسک بلندمدت و چشم‌انداز ارزش) می‌باشد. جدول ۱، به طور خلاصه انواع روش‌های موجود را در ارتباط با سنجش ریسک نرخ بهره نشان می‌دهند. هر سیستم سنجش ریسک دارای محدودیت‌هایی است که در شناسایی و اندازه‌گیری اجزای ریسک نرخ بهره با یکدیگر متفاوت می‌باشند. بانک‌های خوب (مدیریت شده) از انواع سیستم‌های سنجش ریسک استفاده می‌کنند تا میزان مواجهه بانک با ریسک نرخ بهره را برآورد کنند. سیستم مذکور باید به طور کامل قوی بوده تا تمامی موقعیت‌های اقلام روی خط (دارایی و بدهی) و زیر خط ترازنامه را پوشش داده و از یک فرآیند آزمون تنش۱ برای شناسایی و اندازه‌گیری مواجهه با ریسک نرخ بهره و حوزه‌های مختلف مسائل بالقوه بهره گیرد.
| انواع ریسک | مدل شبیه‌سازی درآمد | مدل ارزش اقتصادی | تحلیل شکاف |
|---|---|---|---|
| مواجهه با درآمد کوتاه‌مدت | بله | خیر | بله |
| مواجهه با درآمد بلندمدت | محدود | بله | بله |
| ریسک قیمت‌گذاری مجدد | بله | بله | بله |
| ریسک پایه | بله | محدود | خیر |
| ریسک منحنی عایدی | بله | بله | خیر |
| ریسک اختیارات | محدود | بله | خیر |
مدل‌های شیبه‌سازی درآمد
مدل‌های شبیه‌سازی درآمد که همچنین به مدل‌های درآمد در معرض ریسک (EAR)۵ معروف هستند از داده‌های مربوط به وضعیت مالی جاری همراه با فروض مدیریتی برای پیش‌بینی عایدی آتی تحت سناریوهای مختلف استفاده می‌کنند. مدل‌های شبیه‌سازی درآمد، ریسک نرخ بهره کوتاه‌مدت را اندازه‌گیری می‌کنند و معمولا بر ریسک درآمد در طی یک یا دو سال آینده متمرکز می‌شوند.
مدل‌های ارزش در معرض خطر، تغییرات برای یک یا چند چشم‌انداز آتی درآمد نظیر درآمد خالص بهره‌ای۶ یا درآمد خالص۷ را پیش‌بینی می‌کنند. به طور کلی چشم‌انداز درآمد مناسب برای یک بانک وابسته به ماهیت و منابع درآمدی بانک می‌باشد. برای بانک‌هایی با نوسانات درآمدی که اصولا در حاشیه بهره خالص۸ قابل مشاهده است؛ درآمد خالص بهره‌ای می تواند یک چشم‌انداز آتی درآمدی مناسب به شمار آید. بانک‌ها با اقلام هزینه و درآمد غیربهره‌ای قابل توجه که نسبت به تغییرات نرخ‌های بهره حساس هستند، بایستی بیشتر به چشم‌انداز آتی درآمدی مبتنی بر سود و زیان نظیر خالص درآمد توجه کنند. یک جنبه کلیدی شبیه‌سازی درآمد مربوط به انتخاب یک افق زمانی مناسب است که در طی آن، ارزیابی‌های ریسک نرخ بهره صورت می‌پذیرد. هنگام استفاده از مدل‌های EAR، مواجهه با ریسک نرخ بهره به بهترین شکل در طی دو سال پیش‌بینی می‌شوند. استفاده از چارچوب زمانی دو ساله می‌تواند تاثیر صحیح مبادلات بااهمیت، تکنیک‌ها و استراتژی‌های مهم اتخاذ شده را برای افزایش درآمد نسبت به افق‌های زمانی کوتاه‌مدت بهتر پوشش دهد.
۴. مدل‌های ارزش اقتصادی
مدل‌های ارزش اقتصادی به اندازه‌گیری درجه‌ای می‌پردازند که درآن ارزش‌های اقتصادی موقعیت‌های بانک تحت سناریوهای مختلف نرخ بهره تغییر می‌کنند. مدل‌های ارزش اقتصادی بر افق زمانی بلندمدت از طریق پوشش جریانات نقدی آتی مورد انتظار از دارایی‌ها، بدهی‌ها و اقلام زیر خط ترازنامه تمرکز دارند. به طور کلی، مدل‌های ارزش اقتصادی نسبت به مدل‌های EAR، در ارتباط با اختیارات تعبیه‌شده و شناسایی ریسک ناشی از قیمت‌گذاری مجدد یا شکاف‌های سررسید، اثربخش‌تر عمل می‌کنند. مدل‌های ارزش اقتصادی در اندازه‌گیری ریسک نرخ بهره، زمانی دارای منفعت است که در پیچیدگی بسیاری از تسهیلات، سرمایه‌گذاری‌ها و محصولات سپرده‌ای، مشارکت کنند. در این میان، دو نوع از سنجه‌های رایج مدل‌های ارزش اقتصادی شامل ارزش اقتصادی حقوق صاحبان سهام EVE))۹، استمرار (مدت) مدل‌های حقوق صاحبان سهام و ارزش فعلی خالص NPV))۱۰ می‌باشند.
عملکرد مالی بسیاری از ابزارها به حق اختیار قیمت‌گذاری و جریان وجوه وابسته است. تاثیر برخی از این اختیارات، نظیر پوشش‌های نرخ بهره بر روی رهن با نرخ متغیر، اختیارات دریافت سپرده و اختیارات بازپرداخت بر روی رهن‌های با نرخ ثابت، اغلب برای پیش‌بینی صحیح، مشکل ساز می‌باشند. بنابراین، مواجهه با ریسک اختیارات برای بانک‌ها بسیار مهم بوده تا بر هر دو سنجه کوتاه‌مدت (به عنوان مثال EAR) و بلندمدت (به عنوان مثال ارزش اقتصادی) تمرکز پیدا کنند.
۱-۴. ارزش اقتصادی حقوق صاحبان سهام
تحلیل تغییرات ارزش اقتصادی حقوق صاحبان سرمایه (سهام)، یکی از رایج‌ترین تکنیک‌های اندازه‌گیری بلندمدت به‌شمار می‌رود. تحلیل EVE برخلاف مدل EAR، پیش‌بینی جریانات نقدی از محل دارایی‌ها و بدهی‌ها در طول زندگی اقتصادی هر محصول را با فرض ثبات نرخ‌های بهره دربرمی‌گیرند. جریانات نقدی برای تعیین ارزش فعلی خود تنزیل می‌شوند و ارزش فعلی بدهی‌ها از ارزش فعلی دارایی‌ها برای تعیین ارزش اقتصادی سهام بانک، کسر می‌شود. همچنین، جریانات نقدی برای سناریوهای مختلف نرخ بهره (افزایشی و کاهشی) نرخ بهره نیز طراحی می‌شوند و در نرخ‌های تنزیل بالاتر و پایین‌تر برای محاسبه مجدد ارزش اقتصادی سهام، تنزیل می‌شوند. تغییر درصدی در EVE تحت سناریوهای مختلف، سنجه معنی‌داری از مواجهه ریسک نرخ بهره بلندمدت بانک نسبت به سرمایه ارائه می‌کند. ارزش حقیقی در تحلیل EVE به مفهوم شناسایی مواجهه با ریسک است که فراتر از ۱۲ الی ۲۴ ماه به طول می‌انجامد.
۵. تحلیل شکاف
تحلیل شکاف، یکی از اولین مدل‌های مورد استفاده برای اندازه‌گیری ریسک نرخ بهره به‌شمار می‌رود و به عنوان یکی از آسان‌ترین سیستم‌های اندازه‌گیری ریسک نرخ بهره مطرح است. تحلیل شکاف می‌تواند به عنوان ابزاری مفید برای تعیین میزان حساسیت دارایی‌ها و بدهی‌های بانک به حساب آید. تحلیل شکاف به بررسی نسبت دارایی‌های حساس به نرخ بهره (RSA) ۱۱بر بدهی‌های حساس به نرخ بهره (RSL) ۱۲در یک دوره زمانی معین می‌پردازد. تحلیل شکاف، ابزارهای ارزیابی آسانی هستند و از آنجاییکه فقط عدم تطبیق ارزش‌گذاری‌های مجدد را تحت پوشش قرار می‌دهند، لذا در اغلب موارد چشم‌انداز کافی از میزان مواجهه با ریسک نرخ بهره را فراهم نمی‌کنند. بنابراین، بسیاری از بانک‌ها از تحلیل شکاف در کنار سایر روش‌ها از جمله مدل EAR و ارزش اقتصادی استفاده می‌کنند.
۱-۵. مدل قیمت‌گذاری مجدد
مدل قیمت‌گذاری مجدد یا شکاف تأمین وجه، مدلی ساده و مورد استفاده اکثر نهادهای کوچک در ایالات متحده است. این مدل، اساسا یک تحلیل جریان نقد حسابداری ارزش دفتری از شکاف قیمت‌گذاری مجدد میان درآمد بهره‌ای حاصل از دارایی‌های سرمایه‌گذاری خارجی و هزینه بهره‌ای پرداختی بر بدهی‌ها (یا درآمد خالص بهره‌ای آن) در یک دوره زمانی خاص می‌باشد. بانک، تحت رویکرد شکاف قیمت‌گذاری مجدد، تحلیل‌ها را در مجموعه سررسیدهای مختلف از طریق محاسبه میزان حساسیت هر یک از اقلام دارایی‌ها و بدهی‌ها موجود در ترازنامه نسبت به نرخ بهره گزارش می‌کند. حساسیت به نرخ بدان معناست که دارایی یا بدهی در نرخ‌های بهره جاری بازار یا نرخ‌هایی نزدیک به آن در افق زمانی معین به طور مجدد قیمت‌گذاری می‌شود.
در یک بازه زمانی معین، بانک ممکن است دارای شکاف مثبت، منفی و یا خنثی باشد که در ادامه به توضیح هر یک از موارد می‌پردازیم.
- شکاف مثبت: زمانیکه دارایی‌ها بیش از بدهی‌ها در معرض قیمت‌گذاری مجدد قرار می‌گیرند، بانک برای یک دوره زمانی معین نسبت به دارایی حساس بوده و به اصطلاح بانک دارای شکاف مثبت است. اگر نسبت دارایی‌های حساس به نرخ بهره (RSA) به بدهی‌های حساس به نرخ بهره (RSL)، بیشتر از یک باشد، بیان کننده آن است که بانک نسبت به دارایی حساس بوده و در معرض ریسک سرمایه‌گذاری مجدد قرار می‌گیرد. به طوری که کاهش نرخ‌ها در طی این دوره منجر به کاهش درآمد خالص بهره‌ای ناشی از سرمایه‌گذاری‌های خارجی می‌گردد و این بدان معناست که درآمد بهره‌ای بیش از هزینه بهره‌ای کاهش خواهد یافت.
- شکاف منفی: زمانیکه بدهی‌ها بیش از دارایی‌ها در معرض قیمت‌گذاری مجدد قرار می‌گیرند، بانک برای یک دوره زمانی معین نسبت به بدهی حساس بوده و به اصطلاح بانک دارای شکاف منفی است. اگر نسبت دارایی‌های حساس به نرخ بهره (RSA) به بدهی‌های حساس به نرخ بهره (RSL)، کمتر از یک باشد، بیان کننده آن است که بانک حساس به بدهی می‌باشد. بنابراین، شکاف منفی می‌تواند سرمایه‌گذاری خارجی را در معرض ریسک تامین مالی مجدد قرار دهد که در آن افزایش در نرخ‌های کوتاه‌مدت، درآمد خالص بهره‌ای ناشی از سرمایه‌گذاری‌های خارجی را کاهش می‌دهد. این مسأله زمانی رخ می‌دهد که سرمایه‌گذاری خارجی دارای بدهی‌های حساس به نرخ بهره (RSL) بیشتری در مقایسه با دارایی‌ها در این مجموعه سررسیدها باشد.
- شکاف خنثی: بانک با شکاف خنثی در یک بازه زمانی معین به معنای عدم حساس‌بودن بانک به دارایی و بدهی است. در این حالت، نسبت RSA به RSL برابر با یک باشد یعنی این یک شکاف خنثی می‌باشد.
۶. فرآیندهای اندازه‌گیری ریسک نرخ بهره
برای اندازه‌گیری مناسب ریسک نرخ بهره در بانک لازم است داده‌هایی از وضعیت موجود توسط مدیریت، جمع‌آوری گردد و سپس با بکارگیری فروضی مناسب، میزان مواجهه با ریسک‌ها تحت سناریوهای مختلف نرخ‌ها، محاسبه و اندازه‌گیری شود. استفاده از داده‌های صحیح و کامل و فروض ویژه بانک برای مدیریت از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد، بااینحال ممکن است خروجی مدل چندان قابل اعتماد نباشد. به طورکلی، فرآیندهای اندازه‌گیری ریسک نرخ بهره شامل گام‌های زیر است:
- جمع‌آوری داده‌ها و همگرایی: مدیریت باید منابع داده‌های مورد استفاده در سیستم اندازه‌گیری ریسک بانک را مستندسازی نماید. ورودی‌ها و آمارهای اولیه برای سیستم اندازه‌گیری ریسک باید صحیح و کامل باشد تا نتایج قابل اعتمادی را تولید نماید.
- توسعه سناریوهای تنش: مواجهه ریسک نرخ بهره تابعی از حساسیت ابزارهای بانکی به تغییر معین در نرخ‌های بهره و همچنین اندازه و مسیر تغییر در نرخ‌های بهره است. بنابراین، توسعه مدیریت سناریوها معمولا از طریق این دو متغیر شکل می‌گیرد.
- توسعه فروض رفتاری و قیمت‌گذاری: فروض دارای تأثیر عمده و معنی دار بر اندازه گیری عایدی و ارزش اقتصادی در معرض خطر می‌باشند. مدیریت باید فروض کلیدی را مستندسازی، پایش و مرتبا به‌روز‌رسانی نماید.
- حاکمیت فروض: شرایط بازار، محیط‌های رقابتی و تغییر استراتژی‌ها در طی زمان می‌توانند باعث از دست رفتن اعتبار فروض می‌شوند. در این راستا، بازبینی مدیریتی فروض کلیدی باید شامل ارزیابی تاثیر آن فروض بر نتایج مدل شوند.
- محاسبه سطوح ریسک: آخرین گام در فرآیند اندازه‌گیری ریسک، محاسبه سطوح مختلف ریسک در بانک‌ها و میزان مواجهه‌پذیری بانک با ریسک است. داده‌های آماری در ارتباط با فروض مدیریت جهت تولید سررسیدهای انتظاری، پردازش جریانات نقدی و یا برآوردهای عایدی تحت سناریوهای متفاوت نرخ بهره مورد استفاده قرار می‌گیرند.
جستارهای وابسته
- سنجش ریسک
- سنجش ریسک بازار
- سنجش ریسک نقدینگی
- سنجش ریسک اعتباری
پانویس/ پاورقی
منابع
- Anthony, Saunders, and Cornett Marcia Millon. Financial Institutions Management: A risk management approach. McGraw-Hill Education, 2018.
- Greenwald, E. (2013). Essentials of Effective Interest Rate Risk Measurement. Community Bank Connections.
- OCC, B. S. P. (1997) Comptroller's Handbook: Interest Rate Risk.
پیوند به بیرون
الگوهای ناوبری
رده