قراردادهای معاوضه در بانکداری (Swap Contracts in Banking)

مفهوم:

والد:

بعد:

فرزند:

---

لید

سوآپ به معنی معاوضه، معامله پایاپای و عوض کردن است. قرارداد سوآپ یا معاوضه، قراردادی است که یک‌طرف قرارداد متعهد می‌شود تا مجموعه‌ای از پرداخت‌های آتی خود را با مجموعه‌ای از پرداخت‌های آتی طرف مقابل عوض کند. در بازارهای بین‌المللی به این قراردادها، سوآپ گفته می‌شود. سوآپ، از جمله مشتقات مالی است که به توافق بین دو طرف برای مبادله ابزارهای مالی برای یک زمان معین اشاره دارد. در سوآپ، عملا یک پایه معمولا ثابت و پایه دیگر متغیر است که به‌وسیله یک مبنای نامطمئن ازقبیل نرخ بهره معیار، نرخ ارز، شاخص قیمتی یا قیمت کالا تعیین می‌شود. سوآپ‌ها عمدتا قراردادهای فرابورس بین شرکت‌ها یا موسسات مالی هستند و از مهمترین انواع آن می‌توان به سوآپ‌ نرخ بهره، سوآپ پایه، سوآپ ارزی، سوآپ تورم، سوآپ نکول اعتبار، سوآپ‌ کالایی و سوآپ‌ سهم سرمایه اشاره کرد.

به عنوان نمونه، در سوآپ نرخ بهره به عنوان رایج‌ترین نوع سوآپ، ممکن است برخی شرکت‌ها مزیت نسبی در بازارهای نرخ ثابت داشته باشند، درحالی‌که برخی دیگر از شرکت‌ها مزیت نسبی خود را در بازارهای نرخ شناور ببینند. وقتی شرکت‌ها خواهان وام گرفتن هستند، طبیعتا آنها دنبال وام‌گیری ارزان هستند یعنی از آن بازار و شرایطی که آنها در آن، مزیت نسبی دارند وام دریافت نمایند. بنابراین ممکن است شرایط به گونه‌ای باشد که استقراض از یک بازار نرخ ثابت دردسترس باشد درحالیکه آنها متقاضیِ استقراض از بازار نرخ شناور هستند و بالعکس. این جایی است که سوآپ وارد می‌شود. یک سوآپ اثر تبدیل کردن یک وام با نرخ ثابت به یک وام با نرخ شناور و یا برعکس را دارد. نخستین بار سوآپ‌ها در سال 1981 به عموم معرفی شدند زمانی که آی‌بی‌ام و بانک جهانی وارد یک توافق سوآپ شدند. امروزه سوآپ‌ها در میان سنگین‌ترین قراردادهای مالی مبادله شده در جهان قرار دارند.

تعریف به حد

سوآپ یک قرارداد مشتقه است که از طریق آن دو طرف قرارداد، جریان‌های نقدی یا بدهی‌های حاصل از دو ابزار مالی متفاوت را با یکدیگر معامله می‌کنند. به عبارتی سوآپ یک قرارداد است که در آن طرفین توافق می‌کنند جریان‌های متفاوتی از پرداخت را با یکدیگر مبادله کنند. بیشتر سوآپ‌ها مستلزم جریان‌های نقدی براساس یک مبلغ اصلیِ فرضی از قبیل وام یا اوراق قرضه هستند. معمولا این مبلغ اصلی و فرضی بین طرفین قرارداد منتقل و جابه‌جا نمی‌شود. در سوآپ معمولا یک جریان نقدی ثابت در مقابل یک جریان متغیر وجود دارد و عموما براساس نرخ بهره معیار، نرخ ارز شناور یا قیمت شاخص اجرا می‌شود.

وجوه افتراق یا شقوق مختلف

از مهمترین شقوق سوآپ می‌توان به سوآپ‌ نرخ بهره، سوآپ پایه، سوآپ ارزی، سوآپ تورم، سوآپ نکول اعتبار، سوآپ‌ کالایی و سوآپ‌ سهم سرمایه اشاره کرد. همچنین سوآپ با سایر قراردادهای مشتقه همچون اوراق آتی و اختیار معامله تفاوت‌هایی دارد که از جمله مهمترین آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره داشت: ۱- تفاوت عمده اوراق آتی و اختیار معامله با اوراق سوآپ در دوره زمانی آن‌ها است. قراردادهای آتی و اختیار معامله به‌طور معمول به‌صورت کوتاه‌مدت است و سررسیدهای کوتاه‌تری نسبت به قراردادهای سوآپ دارند. قراردادهای سوآپ به هدف پوشش ریسک شرکت‌ها یا مؤسسات در بازه‌های زمانی بلندمدت ایجادشده‌اند. ۲- معاوضه جریانات نقدی در پیمان‌های آتی در یک تاریخ یکسان انجام می‌شود اما در قراردادهای سوآپ، معاوضه جریان‌های نقدی می‌تواند در سررسیدهای مختلف صورت پذیرد. ۳- تفاوت دیگر قراردادهای آتی و اختیار معامله با قراردادهای سوآپ در مرکزی است که مورد معامله قرار می‌گیرند. قراردادهای آتی و اختیار معامله در بازار بورس و همراه با ساختار و قوانین کاملاً مشخص و استاندارد معامله می‌شوند. اما قراردادهای سوآپ در بازار خارج از بورس معامله می‌شوند که به قراردادهای OTC معروف هستند. بنابراین این قراردادها دارای ساختار استاندارد و قانونمند نیستند و بر اساس شرایط توافقی دو طرف قرارداد می‌توانند منعطف باشند.

فهرست مطالب

مقدمه

سوآپ، توافق بین دو طرف برای مبادله ابزارهای مالی برای یک زمان معین است. ابزارها تقریبا می‌تواند هر چیزی باشد اما در بیشتر سوآپ‌ها پول نقد براساس یک مبلغ اصلی، فرضی است. سوآپ کلی را همچنین می‌توان یک سری قراردادهای سلف دید که از طریق آن دو طرف ابزارهای مالی را مبادله می‌کنند، به یک سری مشترک از تاریخ‌های مبادله و دو جریان ابزارها، پایه‌های سوآپ منجر می‌شود. پا‌یه‌ها تقریبا هر چیزی می‌تواند باشد اما معمولا یک پایه مستلزم جریان‌های نقدی براساس مبلغ اصل فرضی است که هر دو طرف با آن توافق دارند. این اصل برخلاف آتی، سلف یا اختیار، معمولا پست‌ها را طی سوآپ یا در پایان سوآپ تغییر نمی‌دهد.

در عمل یک پایه معمولا ثابت است درحالیکه پایه دیگر متغیر است که بوسیله یک متغیر نامطمئن ازقبیل نرخ بهره معیار، نرخ ارز، شاخص قیمتی یا قیمت کالا تعیین می‌شود. سوآپ‌ها عمدتا قراردادهای فرابورس بین شرکت‌ها یا موسسات مالی هستند. سرمایه‌گذاران خرده فروشی معمولا به سوآپ مبادرت نمی‌کنند.

تاریخچه

سوآپ‌ها نخستین بار در سال 1981 به عموم معرفی شدند زمانی که آی‌بی‌ام و بانک جهانی وارد یک توافق سوآپ شدند. امروز، سوآپ‌ها در میان سنگین‌ترین قراردادهای مالی مبادله شده در جهان هستند: مبلغ کل نرخ‌های بهره و سوآپ‌های ارزی معوقه بیش از 348 تریلیون دلار در سال 2010 مطابق با بانک تسویه‌های بین‌المللی بود.

بیشتر سوآپ‌ها در فرابورس مبادله می‌شوند، که برای طرف‌های مقابل «سفارشی» شده‌اند. اما قانون داد-فرانک در 2010 یک پلتفرم چندجانبه برای اعلان قیمت سوآپ به تسهیلات اجرای سوآپ در نظر می‌گیرد و حکم می‌کند که سوآپ‌ها از طریق بورس‌ها یا اتاق‌های تسویه، گزارش و تسویه شوند تا که متعاقب آن به شکل‌گیری مخزن داده‌های سوآپ، یک تسهیلات مرکزی برای گزارش دادن و سوابق‌گیری داده‌های سوآپ منجر شود. فروشندگان داده‌ها از قبیل بلومبرگ، و بورس‌های بزرگ از قبیل بورس کالای شیکاگو، بزرگترین بازار آتی‌های امریکا و بورس اختیارات گسترده شیکاگو، ثبت شدند تا به مخزن داده‌های سوآپ تبدیل بشوند. آنها شروع به فهرست کردن برخی انواع سوآپ‌ها، اختیارات سوآپ، و آتی‌های سوآپ روی پلتفرم‌های خویش کردند. در ادامه، سایر بورس‌ها از قبیل بورس اینترکانتینانتال، و بورس اروپایی مستقر در فرانکفورت نیز از آنها پیروی کردند.

مطابق با آمارهای سهام بازار 2018، بلومبرگ بر بازار نرخ اعتباری با 80 درصد سهم تسلط دارد،TP  بر معامله ارزی به بازار معامله تسلط دارد (46 درصد سهم)، رویترز معامله‌گر ارزی با بازار مشتری (با 50 درصد سهم) تسلط دارد،Tradeweb   قوی‌ترین در بازار نرخ بهره وانیلا (38 درصد سهم)،TP   بزرگترین پلتفرم در مبنای بازار سوآپ (53 درصد)، BGC  بر هر دو بازارهای سوآپ اختیار و XCS  تسلط دارد،Tradition   بزرگترین پلتفرم برای کف و سقف (55 درصد سهم) است.

تعریف

سوآپ یک قرارداد مشتقه است که از طریق آن دو طرف قرارداد، جریان‌های نقدی یا بدهی‌ها حاصل از دو ابزار مالی متفاوت را معامله می‌کنند. بیشتر سوآپ‌ها مستلزم جریان‌های نقدی براساس مبلغ اصلی فرضی ازقبیل وام یا اوراق قرضه هستند، اگرچه این ابزار می‌تواند تقریبا هر چیزی باشد. معمولا اصل آن دست به دست و منتقل نمی‌شود. هر جریان نقدی شامل یک پایه از سوآپ است. یک جریان نقدی معمولا ثابت است درحالیکه دیگری متغیر است و براساس نرخ بهره معیار، نرخ ارز شناور یا قیمت شاخص است.

بانک سوآپ

شرکت‌کننده سوآپ اصلی (برخی اوقات بانک سوآپ نامیده می‌شود) یک اصطلاح ژنریک است و یک نهاد مالی را توصیف می‌کند که سوآپ‌های بین طرف‌های مقابل را تسهیل می‌کند. بانک سوآپ می‌تواند به شکل دلال سوآپ یا معامله‌گر سوآپ خدمت کند. دلال سوآپ برای ارائه این خدمت، کمیسیون دریافت می‌کند. امروزه، بیشتر بانک‌های سوآپ به عنوان دلال یا سازندگان بازار عمل می‌کنند. به عنوان بازارساز، بانک سوآپ مایل به پذیرش هر طرف از یک سوآپ ارزی است، و سپس بعدا آن را می‌فروشد یا آن را با طرف مقابل همخوانی می‌کند. در این ظرفیت، بانک سوآپ یک موضع در سوآپ فرض می‌کند و بنابراین مقداری ریسک را می‌پذیرد. ظرفیت معامله‌گر ظاهرا پرریسک‌تر است و بانک سوآپ یک بخش از جریان‌های نقدی عبور داده شده از طریق آن را برای جبران کردن آن بابت تحمل این ریسک دریافت می‌کند.

انواع سوآپ

انواع عام سوآپ‌ها، به ترتیب اهمیت مقداری آنها عبارتند از: سوآپ‌های نرخ بهره، سوآپ‌های پایه، سوآپ‌های ارزی، سوآپ‌های تورم، سوآپ‌های نکول اعتبار، سوآپ‌های کالایی، و سوآپ‌های سهم سرمایه. البته بسیاری دیگر از انواع سوآپ‌ها نیز وجود دارد که به آن اشاره نمی‌کنیم.

سوآپ‌ نرخ بهره

رایج‌ترین نوع سوآپ یک سوآپ نرخ بهره است. ممکن است برخی شرکت‌ها مزیت نسبی در بازارهای نرخ ثابت داشته باشند، درحالی‌که برخی دیگر از شرکت‌ها مزیت نسبی در بازارهای نرخ شناور دارند. وقتی شرکت‌ها خواهان وام گرفتن هستند، آنها دنبال وام‌گیری ارزان هستند یعنی از آن بازاری که آنها در آن، مزیت نسبی دارند. بنابراین ممکن است شرایط به گونه‌ای باشد که استقراض از یک بازار نرخ ثابت دردسترس باشد درحالیکه آنها متقاضیِ استقراض از بازار نرخ شناور هستند و بالعکس. این جایی است که سوآپ وارد می‌شود. یک سوآپ اثر تبدیل کردن یک وام با نرخ ثابت به یک وام با نرخ شناور و یا برعکس را دارد.

برای مثال، طرف ب پرداخت‌های بهره دوره‌ای به طرف الف، براساس یک نرخ بهره متغیر لایبور + 70 امتیاز اساسی دارد. طرف الف در عوض پرداخت‌های بهره دوره‎ای براساس نرخ ثابت 8.65 می‌سازد. این پرداخت‌ها اضافه بر مبلغ فرضی محاسبه می‌شوند. نخستین نرخ را متغیر می‌نامند چون که در آغاز هر دوره محاسبه بهره به نرخ مرجع جاری و سپس به نرخ‌هایی ازقبیل لایبور تنظیم مجدد می‌شود.

سوآپ‌ پایه

یک سوآپ پایه مستلزم تبادل نرخ‌های بهره شناور براساس بازارهای پول متفاوت است. این سوآپ عملا ریسک نرخ بهره را درنتیجه داشتن نرخ‎های متفاوت وام‎دهی و وام‎گیری محدود می‎کند.

سوآپ ارزی

یک سوآپ ارزی مستلزم تبادل اصل و پرداخت‌های بهره نرخ ثابت برای یک وام در یک ارز برای اصل و پرداخت بهره نرخ ثابت در یک وام برابر در ارز دیگر است. دقیقا مانند سوآپ‎های نرخ بهره، سوآپ‎های ارزی نیز به‌وسیله مزیت نسبی تحریک می‌شوند.

سوآپ‌ تورم

یک سوآپ پیوندخورده به تورم مستلزم تبادل یک نرخ ثابت روی یک اصل برای یک شاخص تورم بیان شده در ادبیات پولی است. هدف اصلی این سوآپ، پوشش ریسک در برابر تورم و ریسک نرخ بهره است.

سوآپ نکول اعتباری

این نوع سوآپ نوعی بیمه به‌حساب می‌آید که در آن ریسک ناشی از نکول اعتبارات پوشش داده می‌شود. برای مثال بانک‌ها از این سوآپ برای اطمینان از بازپرداخت اقساط وام دریافتی توسط مشتریان برای حفظ دارایی‌های خود استفاده می‌کنند. در این قرارداد بانک یا هر موسسه مالی که در معرض ریسک نکول اعتبار از طرف مشتریان خود قرار دارد، با موسسه یا یک شرکت بیمه وارد سوآپ نکول اعتباری می‌شود. بانک متعهد می‌شود تا در سررسیدهای مشخصی مبلغی را به شرکت بیمه پرداخت کند. از طرف دیگر شرکت بیمه نیز در صورت عدم پرداخت اقساط توسط مشتریان، متعهد پرداخت این مبلغ به بانک می‌شود. بانک همچنین کارمزدی را برای این تعهد به شرکت بیمه پرداخت می‌کند. بنابراین این نوع سوآپ را می‌توان نوعی قرارداد بیمه در نظر گرفت که در هنگام بروز رویدادی خاص از دارایی‌های بانک یا مؤسسات مالی حفاظت می‌کند.  

سوآپ کالا

در سوآپ کالا، موضوع قرارداد یک دارایی پایه به‌صورت کالا است. پرداخت‌های دو طرف قرارداد نیز بر اساس این دارایی پایه صورت می‌گیرد. برای مثال شرکتی برای تأمین کالاهای موردنیاز خود در آینده و برای پوشش ریسک ناشی از نوسان قیمت آن‌ها، مبالغ ثابتی را می‌پردازد و طرف دیگر قرارداد، مبالغی را بر اساس قیمت کالاها به شرکت پرداخت می‌کند. هدف از استفاده از این سوآپ، تثبیت قیمت کالاها مخصوصاً کالاهای ارزشمند مانند طلا، نفت یا فلزات گران‌بها است. رایج‌ترین سوآپ کالا، قراردادهای سوآپ نفت است. در این حالت دو شرکت صادرکننده نفت هستند که می‌توانند با معاوضه بشکه‌های نفتی به خریداران خود ریسک‌های ناشی از این معامله را کاهش دهند.

یکی از کاربردهای اصلی سوآپ در ایران را می‌توان در معاوضه بشکه‌های نفتی مشاهده کرد. برای مثال درصورتی‌که روسیه متعهد تحویل نفت به اندونزی باشد، می‌تواند وارد قرارداد سوآپ با ایران شده و ایران محموله‌های نفتی را در شمال کشور تحویل گرفته و به همان میزان و کیفیت نفت را از بندرهای جنوب کشور تحویل دهد. این قرارداد سبب کاهش هزینه‌های معامله و ریسک و صرفه‌جویی در زمان و هزینه می‌شود.

جستارهای وابسته

• محصولات و خدمات بانکداری

• حساب خرید و فروش

• نرخ بهره کوتاه مدت آتی

• مشتقات مالی

• قرارداد آتی‌ها

• فرابورس

پانویس/ پاورقی

منابع

• Saunders, A.; Cornett, M. (2006). Financial Institutions Management. McGraw-Hill Irwin.
• Jump up to:a b Financial Industry Business Ontology Version 2, Annex D: Derivatives, EDM Council, Inc., Object Management Group, Inc., 2019
• Finance: A Quantitative Introduction by Piotr Staszkiewicz and Lucia Staszkiewicz; Academic Press 2014, pg. 56.
• Jump up to: a b c d John C Hull, Options, Futures and Other Derivatives (6th edition), New Jersey: Prentice Hall, 2006, 149
• SEC Charges International Dealer That Sold Security-Based Swaps to U.S. Investors
• "Understanding Derivatives: Markets and Infrastructure - Federal Reserve Bank of Chicago". chicagofed.org, Retrieved 23 September 2017.
• Ross; Westerfield & Jordan (2010). Fundamentals of Corporate Finance (9th ed.). McGraw Hill. p. 746.
• "OTC derivatives statistics at end-June 2017". www.bis.org. 2017-11-02. Retrieved 2018-07-16.
• "What is a swap?” Investopedia. Retrieved 14 October 2017.

پیوند به بیرون

الگوهای ناوبری

رده