اوراق بازار سرمایه (Capital Market Securities)
مفهوم: اوراق بازار سرمایه
والد: اوراق بازار پذیر
بعد: ابزار
فرزند: سرمایه گذاری غیر مستقیم، اوراق بدهی، اوراق بهادار سرمایه ای، ابزارهای مشتقه
لید
بازار سرمایه، بازاری برای سرمایه‌گذاری‌های مالی است که با توجه به ماهیت عملیاتی خود و از طریق خرید و فروش اوراق بهادار و تأمین منابع مالی بلندمدت برای فعالیت‌های اقتصادی، نقش قابل توجهی در فرآیند هدایت این منابع به بخش‌های مولد اقتصادی ایفا می‌نماید. در این میان، اوراق مبادله شده در این بازار تحت عنوان اوراق بازار سرمایه قلمداد می‌شوند که شامل اوراق بهادار بدهی، اوراق بهادار سرمایه‌ای، سرمایه‌گذاری غیرمستقیم و ابزارهای مشتقه می‌باشد.
تعریف به حد
اوراق مبادله شده در بازار سرمایه یکی از ابزارهای قابل مبادله در بازارهای مالی است که تحت عنوان اوراق بازار سرمایه قلمداد می‌شوند. این اوراق معمولا به منظور تأمین منابع مالی مورد نیاز برای خرید دارایی‌های سرمایه‌ای نظیر ساختمان، تجهیزات یا ماشین‌آلات منتشر می‌شود.
وجوه افتراق یا شقوق مختلف
نظام مالی در قالب دو بازار عمده پول و سرمایه با کارکردهای متفاوت به تسهیل مبادلات و تخصیص بهینه منابع می‌پردازند. اوراق بازار سرمایه در کنار اوراق بازار پول از ابزارهای مهم قابل مبادله در بازارهای مالی به شمار می‌روند که از لحاظ ویژگی‌ها (کوتاه‌مدت و بلندمدت) متفاوت می‌باشند.
فهرست مطالب
محتویات
مقدمه
نظام مالی در قالب دو بازار عمده پول و سرمایه با کارکردهای متفاوت به تسهیل مبادلات و تخصیص بهینه منابع می‌پردازند. بازار سرمایه، بازاری برای سرمایه‌گذاری‌های مالی است و به عنوان بستری برای سرمایه‌گذاری مستقیم یا غیرمستقیم سرمایه اشخاص (حقیقی/حقوقی) عمل می‌کند. این بازار وسیع‌تر از بازار اوراق بهادار بوده و تمامی انواع وام‌دهی و استقراض را در بر می‌گیرد. به عبارت دیگر، بازار سرمایه بازاری است که شرکت‌های تجاری و دولت‌ها در بلندمدت می‌توانند وجود نقد مورد نیاز خود را از آن محل تأمین نمایند. بازار سرمایه با توجه به مفهوم گسترده‌ای که دارد، شامل بازار اوراق بهادار نیز می‌شود. بازار اولیه و بازار ثانویه از اجزای مهم بازار اوراق بهادار به شمار می‌روند و در این بازار سهام عادی، سهام ترجیحی، سهام استقراضی و اوراق قرضه مبادله می‌گردد.
بازار سرمایه از طریق فروش اوراق بهادار بلندمدت به تسهیل تأمین مالی واحدهای دارای کسری با توجه به واحدهای دارای مازاد می‌پردازد. اوراق بهادار مبادله شده در این بازار تحت عنوان اوراق بهادار بازار سرمایه قلمداد می‌شوند. اوراق بهادر بازار سرمایه معمولا به منظور تأمین منابع مالی مورد نیاز برای خرید دارایی‌های سرمایه‌ای نظیر ساختمان، تجهیزات یا ماشین‌آلات منتشر می‌شود.
طبقه‌بندی اوراق بهادار
ابزارهای بازار سرمایه شامل اوراق بهادار بدهی، اوراق بهادار سرمایه‌ای، سرمایه‌گذاری غیرمستقیم و ابزارهای مشتقه می‌باشند.
اوراق بهادار بدهی
اوراق بهادار بدهی، ابزارهای مالی قابل معامله هستند که به عنوان سند یا مدرکی برای بدهی به حساب می‌آیند. در این میان، تسهیلات، سپرده‌ها، اعتبارهای تجاری و ذخایر فنی بیمه به عنوان ابزارهای مالی غیر قابل مذاکره و انتقال به حساب می‌آیند. معیارهای متنوعی برای تشخیص اوراق بهادار بدهی در برابر سایر انواع اوراق بهادار مانند اوراق بهادار سرمایه‌ای و سهام تأمین وجه برای سرمایه‌گذاری (سرمایه‌گذاری غیرمستقیم) وجود دارند. انواع اوراق بهادار بر حسب نوع درآمد قابل تشخیص هستند. این در حالی است که اوراق بهادار بدهی، بهره می‌پردازند و اوراق بهادار سرمایه‌ای، سود سهام توزیع شده پرداخت می‌کنند و سهام تأمین وجه برای سرمایه‌گذاری (سرمایه‌گذاری غیرمستقیم) نیز درآمد حاصل از وجوه سرمایه‌گذاری را پرداخت می‌کنند.
در ادامه به معرفی انواع اوراق بهادار بدهی می‌پردازیم.
الف- اوراق قرضه شرکتی
اوراق قرضه شرکتی به مفهوم اوراق قرضه بلندمدت است که توسط شرکت‌ها با رتبه اعتباری بالا به طور معمول (و نه همیشه) منتشر می‌شوند. سررسیدها از دو تا 30 سال بوده و مالک اوراق دو بار در سال بهره اوراق و اصل مبلغ سرمایه‌گذاری شده بر روی اوراق را در سررسید دریافت می‌کند. با توجه به کوچک‌بودن میزان مبلغ باقیمانده از اوراق قرضه برای هر شرکت مشخص، اوراق قرضه شرکتی تقریباً به اندازه سایر اوراق بهادار مانند اوراق قرضه دولتی ایالات متحده نقدپذیر نیست. اما بازار ثانویه فعال توسط دلالانی ایجاد می‌شود که تمایل به خرید و فروش اوراق بهادار شرکتی دارند. خریداران اصلی اوراق بهادار شرکتی عبارتند از شرکت‌های بیمه عمر، صندوق‌های بازنشستگی، خانوارها، بانک‌های تجاری، و سرمایه‌گذاران خارجی. اوراق قرضه از طریق شرکت‌های رتبه‌بندی و بر اساس این احتمال که شرکت انتشاردهنده در زمان سررسید توانایی لازم برای پرداخت‌ها را داشته باشد، رتبه‌بندی می‌شوند. معمولا اوراق قرضه با رتبه پایین با نرخ‌های بهره بالاتر برای جبران ریسک‌های فزاینده منتشر خواهند شد.
ب- اوراق خزانه
امکان خرید اوراق خزانه در بازه‌های زمانی دو، سه، پنج، هفت یا 10 سال قابل خریداری هستند و در ازای آن هر شش ماه یکبار بهره پرداخت می‌شود تا وقتی که به تاریخ سررسید خود نزدیک شود. زمانی که اوراق خزانه به سررسید می‌رسد، افراد می‌توانند اوراق را به ارزش اسمی بازخرید کنند. امکان خرید اوراق خزانه با نرخ تنزیل در سطحی معادل پاداش [-1] یا ارزش اسمی، به بازار فعلی یا جاری بستگی دارد و به روش‌های مختلف امکان سفارش اوراق خزانه مانند بسیاری از اوراق بهادار دولتی دیگر وجود دارد.
ج-اوراق قرضه شهرداری
اوراق قرضه شهرداری، علی‌رغم وجود کلمه شهرداری، شامل تمامی اوراق دولت‌ها، کشورها، شهرها و سایر زیرمجموعه‌های سیاسی دولت محلی خواهد بود. به همین دلیل، بهره‌ای که بابت اوراق قرضه خواهند پرداخت، معاف از مالیات است.
د-اوراق تسهیلات رهنی
اوراق تسهیلات رهنی به عنوان تعهدات بدهی بلندمدت محسوب می‌شوند که برای تأمین مالی و خرید مستغلات از آن استفاده می‌کنند. اوراق تسهیلات رهنی مقیم توسط افراد و خانوارها برای خرید مسکن دریافت می‌گردد و مؤسسات مالی به عنوان قرض‌دهندگان نقش خود را به عنوان واسطه‌گر مالی با اعطای تسهیلات به افراد مقیم ایفاء می‌کنند. این مؤسسات، سپرده‌ها را از واحدهایی که مازاد منابع دارند دریافت کرده و وجوه جمع‌آوری شده را به افرادی که خواهان خرید مسکن هستند قرض می‌دهند. پیش از اعطای تسهیلات احتمال اینکه قرض‌گیرنده، تسهیلات دریافتی را بر مبنای یک سری معیارهای مشخص از جمله سطح درآمد در مقایسه با ارزش ملک برای بازپرداخت تسهیلات، ارزیابی می‌کنند. ملک خریداری شده به عنوان وثیقه در زمانی که قرض‌گیرنده امکان پرداخت تسهیلات را ندارد، عمل می‌کند. تسهیلات درجه دوم به برخی از قرض‌گیرندگانی اعطاء می‌گردد که دارای درآمد کافی برای دریافت تسهیلات درجه یکم نبوده یا توانایی انجام پیش‌پرداخت را ندارند. تسهیلات درجه دوم نشان‌دهنده ریسک نکول بالاتر بوده و بنابراین قرض‌دهندگان نرخ بهره بالاتری (کارمزد اضافی و بیشتر) را برای جبران در نظر می‌گیرند.
ن-اوراق بهادر با پشتوانه رهنی
اوراق بهادار با پشتوانه رهنی به مفهوم تعهدات بدهی هستند که بیان‌کننده مطالباتی مربوط به بسته‌ای از اوراق تسهیلات رهنی می‌باشد. انواع بسیاری از اوراق بهادر با پشتوانه رهنی وجود دارند که ساده‌ترین شکل آن مربوط به سرمایه‌گذارانی می‌شود که این اوراق را خریداری کرده، مبالغ ماهانه‌ای را دریافت می‌کنند که توسط مالکان مسکن بر روی تسهیلاترهنی پرداخت می‌شود.
اوراق بهادار سرمایه‌ای
اوراق بهادار سرمایه‌ای، از لحاظ دارایی‌ها شکلی از سرمایه‌گذاری مالی محسوب می‌گردد. انواع سرمایه‌گذاری‌های مالی بر مبنای نوع سرمایه‌گذار طبقه‌بندی می‌شوند: (1) سبد سرمایه‌گذاری که مربوط به نگهداری اوراق بهادار سرمایه‌ای در سطحی گسترده می‌باشد. (2) اوراق بهادار سرمایه‌ای بین‌شرکتی که مربوط به پیوندهای مالکیت بین واحدهای مرتبط بوده و به سرمایه‌گذاری مستقیم مربوط می‌شود و در آن ترکیبی از سهام فهرست‌شده و فهرست‌نشده را می‌توان یافت و (3) اوراق بهادار مربوط به شرکت‌های با مالکیت خصوصی است. شرکت‌هایی که دارای مالکیت خصوصی هستند تحت مالکیت یک سهام‌دار یا گروه کوچکی از سهام‌داران است که نوعاً از بخش خانوار بوده و به طور عمومی فهرست نمی‌شوند. ویژگی‌های اصلی اوراق بهادار سرمایه‌ای عبارتند از:
(1) مطالباتی از سوی سهام‌داران در خصوص ارزش خالص شرکت ناشر است.
(2) این اوراق می‌تواند در بازر بورس فهرست شده و یا آن که در این بازار فهرست نشوند.
(3) این اوراق در یک تاریخ انتشار معین با قیمت مشخص منتشر می‌شوند.
(4) این اوراق دارای سررسید مشخص و اظهار شده از قبل نیستند.
(5) این اوراق معمولاً ببر حسب پول داخلی منتشر می‌شوند
(۶) درآمدهایی را به شکل سود توزیع شده ایجاد می‌کنند.
رایج‌ترین نوع اوراق بهادار سرمایه‌ای عبارتند از:
الف-سهام عادی
سهام‌داران عادی به عنوان ریسک‌کنندگان اصلی به حساب می‌آیند و بخشی از شرکت سهامی را که تضمینی هم برای آن وجود ندارد، مالک می‌شوند و در زمان ورشکستگی شرکت نیز به عنوان آخرین گروهی هستند که در صف مطالبات و وصول آن از محل انتفاع از فروش دارایی‌های شرکت قرار می‌گیرند. لذا در برابر چنین ریسکی، در رشد شرکت نیز سهیم هستند زیرا رشد ارزش شرکت به سهام‌داران عادی تعلق می‌گیرد. شرکت ممکن است پرداخت‌های دوره‌ای به شکل فصلی به سهام‌داران داشته باشد که آن را سود سهام توزیع‌شده نقدی به سهام‌داران عادی می‌نامند. سود سهام توزیع‌شده نقدی نیز معمولاً به سهام‌داران به صورت فصلی پرداخت می‌شود اما ممکن است به صورت سالانه و یا به طور غیرنظام‌مند پرداخت شود و یا در مواردی حتی هیچ وقت پرداخت نشود. سهام‌دار عادی هیچ تضمینی بابت پرداخت سود سهام توزیع شده در اختیار ندارد.
ب- سهام ممتاز
سهام ممتاز از نظر فنی، بهره حقوق صاحبان سرمایه در شرکت است اما ویژگی‌هایی همانند ویژگی‌های اوراق قرضه را دارا می‌باشد. به عبارت دیگر، سهام ممتاز به این معناست که این نوع از سهام دارای ارزش اسمی سهام اظهار شده از قبل بوده که مطالباتی را علیه دارایی‌های شرکت ابراز می‌کند و مطالبات از جنس مطالبات سهام‌داران عادی را لغو کرده و کنار می‌گذارد اما در اولویتی پایین‌تر نسبت به مطالبات دارندگان اوراق قرضه قرار می‌گیرد. سهام ممتاز همچنین یک سود سهام توزیع‌شده نقدی ثابت را در مقایسه با سهام‌داران عادی دریافت خواهند کرد. انواع اصلی از سهام ممتاز عبارتند از سهام قابل بازخرید، سهام با سود انباشته، سهام قابل تبدیل، سهام انباشته یا مرکب، و سهام مشارکتی.
ابزارهای مشتقه
علاوه بر اوراق بهادار بازار پول و بازار سرمایه، ابزارهای مشتقه نیز در بازارهای مالی مبادله می‌شوند. ابزارهای مشتقه قراردادهای مالی هستند که ارزش آن‌ها از ارزش دارایی‌های بنیادین آن‌ها (نظیر اوراق بدهی یا اوراق بهادار سرمایه‌ای) به دست می‌آید. مهمترین کارکرد ابزارهای مشتقه، پوشش و مدیریت ریسک است.. مهمترین ابزارهای مشتقه رایج در جهان عبارتند از: پیمان آتی، قراردادهای آتی، اختیار معامله و سوآپ.
جستارهای وابسته
- اوراق بازار پول
- اوراق بدهی
- سهام
- ابزارهای مشتقه
- سرمایه‌گذاری غیرمستقیم
- اوراق بهادار سرمایه‌ای
پانویس/ پاورقی
منابع
- Brealey, R. A., Myers, S. C., Allen, F., & Mohanty, P. (2012). Principles of corporate finance. Tata McGraw-Hill Education.
- Burton, M., & Brown, B. (2014). Financial System of the Economy: Principles of Money and Banking: Principles of Money and Banking. Routledge.
- Choudhry, M., Joannas, D., Pereira, R., & Pienaar, R. (2009). Capital Market Instruments; Analysis and Valuation. Palgrave Macmillan.
- ECB BIS, IMF (2010). Handbook on Securities Statistics. International Monetary Fund.
- Madura, J. (2014). Financial markets and institutions. Nelson Education.
پیوند به بیرون
الگوهای ناوبری
رده