ریسک نرخ بهره (Interest rate Risk)

مفهوم:

والد:

بعد:

فرزند:

---

لید

ریسک نرخ بهره، ریسک ناشی از تغییرات نرخ‌های بهره است. تغییر نرخ‌های بهره بر مواردی همچون عایدی بانک و سرمایه از طریق تغییر درآمد خالص بهره، ارزش بازاری ابزارهای بانکی، و سایر درآمدها و هزینه‌های حساس به نرخ بهره نظیر درآمد حاصل از خدمات رهنی اثرگذار است. برای شناسایی مناسب منابع مختلف ریسک نرخ بهره، باید ساختار و ماهیت ترازنامه و فعالیت‌های تجاری نهادها را که منجر به خلق ریسک می‌شوند درک شود. به عنوان مثال، بانک‌ها مستقیما در تامین وجه، سرمایه گذاری، ابزارهای مشتقه و فعالیت‌های مدیریت نقدینگی درگیر بوده و احتمالا با منابع چندگانه ریسک نرخ بهره مواجه می‌شوند. انواع ریسک‌های نرخ بهره عبارتند از ریسک قیمت‌گذاری مجدد، ریسک پایه، ریسک منحنی بازده و ریسک اختیار معامله. یکی از اولین مدل‌های مورد استفاده برای اندازه‌گیری ریسک نرخ بهره، گزارش شکاف است که به عنوان یکی از ساده‌ترین سیستم‌های اندازه‌گیری ریسک نرخ بهره به حساب می‌آید. گزارش‌های شکاف به نرخ‌های نسبت‌ دارایی‌های حساس به نرخ بهره به بدهی‌های حساس به نرخ بهره در یک دوره زمان معین می‌پردازد. بانک ممکن است در یک بازه زمانی معین، دارای شکاف مثبت، منفی یا خنثی باشد.

تعریف به حد

ریسک نرخ بهره، از جمله‌ ریسک‌های مالی است که مرتبط با تغییرات نرخ‌های بهره می‌باشد. این ریسک از تفاوت بین زمان‌بندی تغییرات نرخ و جریان وجوه (ریسک قیمت‌گذاری مجدد)، از تغییر روابط نرخ میان منحنی‌های عایدی موثر بر فعالیت‌های بانک (ریسک پایه)، از تغییر روابط نرخ در میان طیفی از سررسیدها (ریسک منحنی بازده) و از ناحیه مشتقاتی چون اختیار معامله مرتبط با بهره که در محصولات بانکی نیز وجود دارد (ریسک اختیار معامله) نشات می‌گیرد.

وجوه افتراق یا شقوق مختلف

ریسک نرخ بهره نوعی از ریسک‌ مالی است که مستقیما از تغییرات نرخ بهره در بازارهای مختلف اثرپذیری دارد و زمان‌بندی در آن نقش مهمی ایفا می‌کند؛ در حالیکه سایر ریسک‌های مالی همچون ریسک بازار، ریسک نقدینگی و ریسک بازار ارتباط غیرمستقیم و کمتری با تغییرات نرخ‌های بهره و عامل زمان دارند.

فهرست مطالب

مقدمه

بانک‌ها برای تامین و برآورده کردن تقاضاهای مشتریان و جامعه خود و نیز اجرای استراتژی‌های کسب و کار اقدام به اعطای تسهیلات، خرید اوراق بهادار، دریافت سپرده و استقراض وجوه با سررسیدهای مختلف، نرخ‌های بهره و ویژگی‌های قیمت گذاری مجدد می‌کنند.

ریسک نرخ بهره، ریسک مقاومت یا شرایط مالی جاری یا آتی است که ناشی از تغییرات نرخ‌های بهره است. ریسک نرخ بهره از تفاوت بین زمان بندی تغییرات نرخ و جریان وجوه (ریسک قیمت‌گذاری مجدد)، از تغییر روابط نرخ میان منحنی‌های عایدی موثر بر فعالیت‌های بانک (ریسک پایه)، از تغییر روابط نرخ در میان طیفی از سررسیدها (ریسک منحنی بازده) و از اختیار معامله مرتبط با بهره که در محصولات بانکی نیز وجود دارد (ریسک اختیار معامله) نشات می‌گیرد.

تغییر در نرخ‌های بهره بر عایدی بانک و سرمایه از طریق تغییر درآمد خالص بهره، ارزش بازاری ابزارهای بانکی، و سایر درآمدها و هزینه‌های حساس به نرخ بهره نظیر درآمد حاصل از خدمات رهنی اثرگذار است. لذا، مدیریت صحیح ریسک نرخ بهره از دو منظر ضروری است:

الف- چشم انداز عایدی: اثر آتی درآمدهای تعهدی بانک. این به عنوان چشم انداز حسابداری نیز تلقی می‌شود.

ب- چشم انداز اقتصادی: اثر آتی ارزش اقتصادی دارایی‌ها، بدهی‌ها و وضعیت اقلام زیر خط.

منابع ریسک نرخ بهره

مدیریت موسسه برای ایجاد مدیریت ریسک مناسب و فرآیندهای اندازه گیری باید درک صحیحی از ریسک‌های جاری و بالقوه و منابع این ریسک‌ها داشته باشد. علاوه براین، مدیریت باید اثر مواجهه با ریسک را تحت سناریوهای اقتصادی متنوع آتی اندازه گیری کرده و دریابد که چگونه به طور موثر می‌توان این ریسک‌ها را مدیریت کرد.

برای شناسایی مناسب منابع مختلف ریسک نرخ بهره، مدیریت باید ساختار و ماهیت ترازنامه و فعالیت‌های تجاری نهادها را که منجر به خلق ریسک می‌شوند درک کند. به عنوان مثال، بانک‌ها مستقیما در تامین وجه، سرمایه گذاری، ابزارهای مشتقه و فعالیت‌های مدیریت نقد درگیر بوده و احتمالا با منابع چندگانه ریسک نرخ بهره مواجه می‌شوند. منابع اولیه ممکن است شامل قیمت گذاری مجدد یا ریسک عدم انطباق در سررسید، ریسک پایه، ریسک منحنی بازده و ریسک اختیار معامله باشد.

انواع ریسک نرخ بهره

ریسک قیمت‌گذاری مجدد

ریسک قیمت گذاری مجدد اغلب بارزترین منبع ریسک نرخ بهره بانک می‌باشد. ریسک قیمت گذاری مجدد از تفاوت‌های بین زمان بندی تغییرات نرخ و وجوه نقد و به دلیل قیمت گذاری مجدد دارایی‌ها، بدهی‌ها و اقلام زیر خط ترازنامه بانک‌ها (به عنوان مثال، عدم انطباق سررسید یا قیمت گذاری مجدد) منشا می‌گیرد. بانک به عنوان مثال تسهیلات پنج ساله با نرخ ثابت اعطاء می‌کند که با گواهی سپرده شش ماهه تامین وجه می‌شود و لذا هر شش ماه یکبار وقتی که گواهی سپرده تجدید می‌شود، بانک در معرض ریسک قیمت گذاری مجدد قرار می‌گیرد. ریسک قیمت‌گذاری مجدد اغلب با مقایسه حجم دارایی‌ها و بدهی‌های بانک اندازه گیری می‌شود و قیمت گذاری مجدد در یک چارچوب زمانی معین صورت می‌گیرد. ترازنامه‌های اکثر بانک‌ها یا حساس به سمت دارایی‌ها و یا حساس به سمت بدهی‌ها است:

الف- حساس به سمت دارایی: بانک‌هایی که دارایی‌های خود را سریعتر از بدهی‌ها قیمت گذاری مجدد می‌کنند اصطلاحا حساس به سمت دارایی خوانده می‌شوند. بانکی که حساس به سمت دارایی‌ها باشد سودآوری آن به طور کلی زمانی افزایش می‌یابد که نرخ‌ها افزایش یافته و با کاهش نرخ‌ها، سودآوری کاهش می‌یابد.

ب- حساس به سمت بدهی: بانک‌هایی که سمت بدهی خود را سریع تر از سمت دارایی‌ها قیمت گذاری مجدد می‌کنند، اصطلاحا حساس به سمت بدهی نام دارند. بانکی که حساس به سمت دارایی‌ها باشد سودآوری آن به طور کلی زمانی افزایش می‌یابد که نرخ‌ها کاهش یافته و با افزایش نرخ‌ها، سودآوری کاهش می‌یابد.

ریسک پایه

ریسک پایه از جابجایی در رابطه نرخ‌ها در بازارهای مالی مختلف یا ابزارهای مالی مختلف منشا می‌گیرد و زمانی اتفاق می‌افتد که نرخ‌های بازار برای ابزارهای مالی مختلف یا شاخص‌های مورد استفاده در قیمت گذاری دارایی‌ها و بدهی‌ها در دوره‌های زمانی و یا با مقادیر مختلف تغییر می‌کند. به عنوان مثال اگر تامین وجه برای وضعیت دارایی به نرخ یکساله خزانه گره زده شده و دارایی مذکور نیز به یک نرخ پایه متصل گردد، ریسک پایه، زمانی رخ می‌دهد که حاشیه بین نرخ یکساله خزانه و نرخ پایه تغییر کند. این تغییر بر خالص حاشیه سود بانک از محل افزایش یا کاهش حاشیه بین بهره دریافتی و پرداختی اثرگذار خواهد بود. تغییر مذکور همچنین بر جریانات نقدی آتی انتظاری از چنین ابزارهایی موثر واقع شده و در نهایت بر خالص ارزش اقتصادی بانک اثرگذار خواهد بود. ریسک پایه همچنین شامل تغییرات در رابطه میان نرخ‌های تعیین شده توسط بانک (نرخ‌های مدیریت شده) و نرخ‌های بیرونی است. به عنوان مثال، ریسک پایه ممکن است به دلیل تفاوت‌ها در نرخ پایه و نرخ‌های پیشنهادی بر روی محصولات افزایش یابد.

ریسک منحنی بازده

ریسک منحنی بازده از تغییرات در جابجایی نرخ‌های بهره در طیفی از سررسیدها منشا می‌گیرد. این ریسک مربوط به تغییرات در رابطه میان نرخ‌های بهره در سررسیدهای مختلف شاخص یا بازار مشابه (به عنوان مثال، نرخ یکساله خزانه سه ماهه در مقابل خزانه پنج ساله) است. روابط زمانی تغییر می‌کنند که شیب و شکل نمودار بازده برای یک بازار معین افقی بوده، شیب دار شده و یا در سیکل نرخ بهره با شیب منفی ظاهر شود.

تغییرات در منحنی بازده، ریسک نرخ بهره بانک را از طریق تقویت اثر عدم انطباق در سررسید متاثر می‌سازد. به عنوان مثال بانکی که دارایی‌های بلندمدت را با بدهی‌های کوتاه مدت تامین وجه می‌کند به طور کلی کاهش بیشتری در خالص حاشیه سود در محیطی با منحنی بازده افقی در برابر جابجایی موازی در منحنی بازده شاهد خواهد بود. در یک محیط با نرخ ثابت که هیچ جبران اضافی برای ریسک‌های مربوط به نگهداری دارایی‌های بلندمدت تر را به دست نمی‌ده.، معمولا منفعت کمتری در نگهداری اوراق بهادار بلندمدت‌تر وجود دارد.

ریسک اختیار معامله

ریسک اختیار معامله‌ها زمانی افزایش می‌یابد که بانک یا مشتری بانک حق (و نه الزام) تغییر در سطح و زمان بندی جریانات نقدی دارایی، بدهی یا ابزار زیرخط ترازنامه را در اختیار داشته باشد. اختیار معامله به دارنده آن حق خرید (اختیار خرید) یا فروش (اختیار فروش) ابزار مالی را در یک قیمت مشخص و تعیین شده در یک دوره مشخص می‌دهد. برای فروشنده اختیار معامله، در صورتی الزام برای اجرا وجود دارد که دارنده اختیار معامله، آن را به جریان بیاندازد. برخی از بانک‌ها اختیار خرید یا فروش را بر یک مبنای مستقل خریداری کرده یا به فروش می‌رسانند. هریک از این اختیارات دارای یک قیمت آشکار بوده که در آن خرید و فروش صورت گرفته و به محصول بانک دیگر پیوند داده می‌شود. بانک نیز مجبور نیست که بر یک مبنای مستقل از خرید یا فروش اختیارات جهت وقوع ریسک اقدام کند. تقریبا همه بانک‌ها ریسک اختیار معامله را به گونه‌‌ای تجربه می‌کنند که در ابزارهای هر دو سمت ترازنامه (تسهیلات و سپرده) ثبت شده باشند.

تکنیک‌های اندازه گیری ریسک نرخ بهره

رایج ترین سیستم‌های اندازه گیری ریسک نرخ بهره مربوط به مدل‌های شبیه سازی سودآوری، مدل‌های ارزش اقتصادی، و گزارش‌های شکاف می‌باشند. جدول ذیل انواع مواجهه ریسک نرخ بهره که این سیستم‌های اندازه گیری ارائه می‌کنند را به طور خلاصه بیان می‌کند. هر سیستم اندازه گیری ریسک دارای محدودیت‌های خاص خود است و سیستم‌ها تا درجه ای تغییر می‌کنند که اجزاء ریسک نرخ بهره را شناسایی و کمی سازی کرده باشند. بانک‌هایی که به درستی مدیریت شده اند طیفی از سیستم‌های اندازه گیری را برای برآورد مواجهه ریسک نرخ بهره بانکی مورد استفاده قرار می‌دهند.

انواع ریسک	مدل شبیه سازی سودآوری	مدل ارزش اقتصادی	گزارش شکاف
مواجهه/ اثرکلی سودآوری در کوتاه مدت	بله	خیر	بله
مواجهه/ اثرکلی ریسک در بلندمدت	دارای محدودیت	بله	بله
ریسک قیمت‌گذاری مجدد	بله	بله	بله
ریسک پایه	بله	دارای محدودیت	خیر
ریسک منحنی بازده	بله	بله	خیر
ریسک اختیار معامله	دارای محدودیت	بله	خیر

* قابلیت سیستم‌های اندازه گیری برای مهار این نوع از ریسک با پیچیدگی‌های سیستم‌های اندازه گیری و روشی که مدیریت از آن استفاده می‌کند، مد نظر قرار می‌گیرد.

مدل‌های شبیه‌سازی سودآوری

مدل‌های شبیه‌سازی سودآوری نیز به مدل‌های سودآوری در معرض ریسک اتلاق می‌شوند که از داده‌های مربوط به وضعیت مالی جاری بانک همراه با مفروضات مدیریتی جهت پیش بینی سودآوری آتی تحت سناریوهای مختلف بهره می‌برند. این مدل‌ها، ریسک نرخ بهره در کوتاه مدت را به گونه ای اندازه گیری می‌کنند که نوعا بر ریسک سودآوری در طی یک دوره یک یا دوساله تمرکز داشته باشند و خروجی این نوع مدل‌ها تعدادی از سناریوهای زیر را شامل می‌شود:

الف- صورت‌های مالی آتی (ترازنامه و صورت سود و زیان)

ب- تحلیلی از تاثیر سناریوهای مختلف بر چشم انداز سودآوری (سود خالص یا درآمد بهره ای خالص)

ج- بیان گرافیکی تحلیل (اغلب جهت اطلاع رسانی در خصوص نتایج اقدامات به هیات مدیره و مدیریت ارشد)

مدل‌های ارزش اقتصادی

مدل‌های ارزش اقتصادی به دنبال اندازه‌گیری آن هستند که ارزش اقتصادی وضعیت بانک تحت سناریو‌های متفاوت از نرخ بهره چگونه تغییر می‌کند. مدل‌های ارزش اقتصادی بر افق زمانی بلندمدت از طریق پایش جریان نقدی آتی مورد انتظار از دارایی‌های موجود بدهی‌ها و اقلام زیر خط ترازنامه تمرکز داشته است. بر خلاف مدل‌های سودآوری در معرض ریسک، مدل‌های ارزش اقتصادی به طور کلی در لحاظ اختیارات تثبیت شده و شناسایی ریسک ناشی از شکاف‌های سررسید یا قیمت‌گذاری مجدد در بلندمدت بیشتر موثر واقع می‌شوند.

گزارش شکاف

گزارش شکاف یکی از اولین مدل‌های مورد استفاده برای اندازه گیری ریسک نرخ بهره بوده و به عنوان یکی از ساده‌ترین سیستم‌های اندازه‌گیری ریسک نرخ بهره به حساب می‌آید و می‌تواند یک ابزار مفید برای تعیین حساسیت دارایی یا بدهی بانک در نظر گرفته شود. گزارش‌های شکاف نوعا شامل نسبت‌های دارایی‌های حساس به نرخ بهره (RSA) به بدهی‌های حساس به نرخ بهره (RSL) در یک دوره زمان معین می‌شود. بانک ممکن است در یک بازه زمانی معین، دارای شکاف مثبت، منفی یا خنثی باشد.

الف- شکاف مثبت: بانک با شکاف مثبت برای یک دوره زمانی مشخص، حساس نسبت به سمت دارایی ترازنامه بوده زیرا دارایی‌های بیشتر در مقایسه با بدهی‌ها منوط به قیمت گذاری‌های مجدد می‌باشد. اگر نسبت RSA به RSL بزرگتر از یک باشد، نشان می‌دهد که بانک حساس نسبت به سمت دارایی ترازنامه است.

ب- شکاف منفی: بانک با شکاف منفی حساس نسبت به سمت بدهی ترازنامه در یک دوره زمانی معین خواهد بود زیرا بدهی‌های بیشتر نسبت به دارایی‌ها منوط به قیمت گذاری مجدد می‌باشد. اگر نسبت RSA به RSL کوچکتر از یک باشد، نشان می‌دهد که بانک نسبت به سمت بدهی حساس است.

ج- شکاف خنثی: بانک با شکاف خنثی در یک بازه زمانی معین، نه حساس به سمت دارایی و نه حساس به سمت بدهی ترازنامه است. اگر نسبت RSA به RSL برابر با یک باشد، معادل با شکاف خنثی می‌باشد.

سیاست‌های ریسک نرخ بهره

کار کردن با سیاست‌های ریسک نرخ بهره برای مدیریت ریسک موثر، مفهومی بنیادی بوده و باید همراه و متناسب با اشتهای ریسک هیئت مدیره باشد و نیز برای اطمینان از این مسئله طراحی شود که مفاهیم ریسک نرخ بهره، استراتژی‌های جدید و معنی دار یا فعالیت‌های نو را در سیستم مدیریت ریسک بانک ادغام کنند.

• اشتهای ریسک نرخ بهره و اهداف مدیریت ریسک شامل استراتژی‌ها و فعالیت‌های تایید شده برای مدیریت ریسک نرخ بهره؛ سیاست‌ها همچنین می‌توانند شامل استراتژی‌ها یا محصولات ممنوعه باشند و به عنوان مثال، مدیریت ارشد یا هیات مدیره، استفاده از پوشش‌ها را بدون تایید اولیه هیات مدیره ممنوع می‌کند.

• مسئولیت پذیری و اقتدار برای مدیریت ریسک نرخ بهره

• استانداردها جهت اندازه‌گیری و پایش ریسک نرخ بهره شامل انواع سیستم‌های اندازه گیری ریسک نرخ بهره که بانک مورد استفاده قرار خواهد داد.

o تواتر اندازه گیری ریسک نرخ بهره

o چگونگی ارزیابی کیفیت مدیریت ریسک نرخ بهره توسط بانک

o اعمال محدودیت‌ها بر مواجهه با ریسک نرخ بهره

o فرآیندهایی که برای پایش، تشدید و ارتقاء و انحراف از محدودیت به کار گرفته می‌شوند

o استانداردهای گزارشگری شامل انواع گزارش‌هایی که مدیریت ارشد و هیات مدیره برای پایش ریسک نرخ بهره بانک مورد استفاده قرار خواهد داد.

• ارزشگذاری مدل و الزامات اصلاح

جستارهای وابسته

• ریسک مالی
• ریسک بازار
• ریسک بازار سهام
• ریسک بازار
• نرخ ارز

پانویس/ پاورقی

منابع

• Interest Rate Risk (2020), OCC Bulletin 2020-26, Interest Rate Risk: Revised Comptroller’s Handbook Booklet.

پیوند به بیرون

الگوهای ناوبری

رده