دستکاری بازار سهام (Stock Market Manipulation)

مفهوم:

والد:

بعد:

فرزند:

---

لید

هدف از دستکاری بازار، معمولاً کسب پول به طور مستقیم از طریق معاملات در بازار سهام یا از طرق دیگر است. برخی از این اهداف و انگیزه‌ها عبارتند از:

تأثیرگذاری بر قیمت یا ارزش یک ورقه بهادار یا ابزار مشتقه به‌گونه‌ای که شخص بتواند؛ در قیمت پایین‌تر بخرد، در قیمت بالاتر بفروشد، بر پیشنهادات خرید سهم به منظور به دست گرفتن کنترل شرکت یا دیگر معاملات کلان اثر بگذارد، یا با معاملات رقابتی مقابله کند. برای پیشگیری از رفتارهای دستکاری بازار در اوراق بهادار یا ابزارهای مشتقه، طیف گسترده‌ای از ابزارها وجود دارد. مقررات ضد دستکاری بر حفظ درستی و تمامیت قیمت بازاری اوراق بهادار، ابزارهای مشتقه و دارایی‌های پایه مربوط به آنها تمرکز دارد. تلاش قوانین بر آن است که از تعیین قیمت‌ها بر اساس قضاوت جمعی آشکارا توسط خریداران و فروشندگان اطمینان حاصل شود. به‌علاوه سعی قوانین بر آن است که از ورود اطلاعات نادرست به بازار و سوء استفاده از قدرت بازار جلوگیری کند. این‌گونه مقررات، توانایی ناظران برای اطمینان از وجود ساز¬وکارهای معامله و قیمت‌گذاری مستقل در بازار را افزایش می‌دهد.

تعریف به حد

دستکاری بازار سهام اغلب شامل تلاش‌های عامدانه¬ای نظیر فروش ساختگی، سفارش¬های همسان و نظایر آن جهت مداخله در بازار است که معمولاً به عنوان شیوه‌ای برای کسب سود از طریق فریب سرمایه‌گذاران انجام می‌شود. دستکاری بازار موجب کاهش اعتماد عمومی در بازار سرمایه می‌شود و موجب ضرر زدن نا¬عادلانه به سرمایه‌گذاران دیگر می‌گردد. در تعریفی دیگر، دستکاری بازار عبارت است از: «معاملاتی که برای یک ورقه بهادار قابل معامله، قیمت ساختگی ایجاد می‌کند یا قیمت ساختگی را حفظ می‌کند».

وجوه افتراق یا شقوق مختلف

دستکاری بازار سهام در کنار وام¬دهی ارتباطی و اجتناب مالیاتی، از جمله سوء¬استفاده¬های مالی است که به شیوه¬های مختلف و متنوعی صورت می¬گیرد. انواع رفتارهای دستکاری بازار را می‌توان بر حسب روش‌های مورد استفاده، اهداف مربوط به فعالیت و طرف‌های مرتبط دسته‌بندی کرد. به عنوان مثال، بازار¬گرمی، فروش صوری، تحریک تقاضا، اثر¬گذاری بر قیمت پایانی، کنترل بازار، ایجاد فشار، انتشار اطلاعات و اخبار گمراه¬کننده در بازار و نظایر آن از جمله روش¬های دستکاری در بازار سهام هستند.  در یک طبقه¬بندی دیگر از دستکاری بازار سهام، تحلیل¬ها حول محور افراد درگیر در دستکاری و ذینفع از جمله ناشران اوراق بهادار،مشارکت‌کنندگان در بازار اوراق بهادار و نظایر آن صورت می¬گیرد. در رویکردی دیگر، اهداف دستکاری مد نظر قرار می¬گیرد. همچنین در کنار رفتار ¬های دستکاری بازار، ابزار¬هایی برای کشف دستکاری بازار و پیشگیری از آن ابداع شده و گسترش یافته¬اند.

فهرست مطالب

تعریف

دستکاری بازار سهام معمولاً شامل فعالیت‌هایی مانند فروش ساختگی، سفارش‌های همسان یا قیمت‌های کاذب است که به منظور گمراه کردن عامدانه سرمایه‌گذاران بر فعالیت بازار اثر می‌گذارد. طبق قانون بورس اوراق بهادار امریکا، دستکاری بازار عبارت است از: «معاملاتی که برای یک ورقه بهادار قابل معامله، قیمت ساختگی ایجاد می‌کند یا قیمت ساختگی را حفظ می‌کند». دستکاری بازار اغلب شامل تلاش‌های عامدانه جهت مداخله در بازار است که معمولاً به عنوان شیوه‌ای برای کسب سود از طریق فریب سرمایه‌گذاران انجام می‌شود. دستکاری بازار موجب کاهش اعتماد عمومی در بازار سرمایه می‌شود و موجب ضرر زدن ناعادلانه به سرمایه‌گذاران دیگر می‌گردد.

انواع رفتارهای دستکاری بازار

انواع رفتارهای دستکاری بازار را می‌توان بر حسب روش‌های مورد استفاده، اهداف مربوط به فعالیت و طرف‌های مرتبط دسته‌بندی کرد:

طبقه‌بندی بر اساس روش‌ها

تعدادی از روش‌های مورد استفاده برای دستکاری بازار عبارتند از:

بازار گرمی : وارد شدن در مجموعه‌ای از معاملات که به صورت عمومی افشا می‌شوند به منظور ایجاد تصور مبنی بر بالا بودن حجم فعالیت یا حرکات قیمتی در اوراق بهادار.

فروش صوری : معاملات صوری که در آن تغییر واقعی در مالکیت اوراق بهادار یا ابزار مشتقه اتفاق نمی‌افتد.

سفارش‌های همسان: شامل معاملاتی است که در آنها سفارش خرید و فروش به صورت همزمان و با قیمت و تعداد یکسان ولی بر اساس تبانی افراد صورت می¬گیرد.

تحریک تقاضا : افزایش تقاضا برای اوراق بهادار یا ابزار مشتقه به منظور افزایش قیمت آنها.

باد کردن و خالی کردن : انجام خرید در قیمت‌های صعودی رو به بالا و سپس فروش در قیمت‌های بالاتر (عمدتاً به سرمایه‌گذاران خرد).

اثرگذاری بر قیمت پایانی: خرید یا فروش اوراق بهادار یا ابزار مشتقه در زمان نزدیک به بسته شدن بازار به منظور تغییر قیمت پایانی.

کنترل بازار : حصول اطمینان از داشتن کنترل روی جانب عرضه و تقاضا در ابزارهای مشتقه و دارایی‌های پایه آنها به صورتی که منجر به موقعیت غالب شود. این موقعیت می‌تواند برای دستکاری قیمت ابزار مشتقه و/یا دارایی استفاده شود. کنترل بازار به معنی کسب سهم بازار به اندازه کافی یا نگهداری مقادیر زیاد دارایی به‌گونه‌ای است که بر قیمت اثرگذار باشد.

ایجاد فشار : استفاده از کمبود یک دارایی با کنترل جانب تقاضا و بهره‌مندی از فشار بازار طی کمبود دارایی به‌گونه‌ای است که منجر به شکل‌گیری قیمت‌های کاذب شود.

انتشار اطلاعات دروغین یا گمراه‌کننده در بازار: انتشار اطلاعات دروغین یا گمراه‌کننده به منظور تغییر قیمت یک ورقه بهادار، ابزار مشتقه یا دارایی پایه در جهت مطلوب موقعیت یا معامله‌ای است که توسط شخص منتشرکننده اطلاعات صورت می‌گیرد.

طبقه‌بندی بر اساس اهداف

هدف از رفتارهای دستکاری بازار، معمولاً کسب پول به طور مستقیم از طریق معاملات یا از طرق دیگر است. برخی از این اهداف و انگیزه‌ها عبارتند از:

1. تأثیرگذاری بر قیمت یا ارزش یک ورقه بهادار یا ابزار مشتقه به‌گونه‌ای که شخص بتواند؛

• در قیمت پایین‌تر بخرد،

• در قیمت بالاتر بفروشد،

• بر پیشنهادات خرید سهم به منظور به دست گرفتن کنترل شرکت یا دیگر معاملات کلان اثر بگذارد، یا

• با معاملات رقابتی مقابله کند؛

2- تأثیرگذاری بر قیمت یک ابزار مشتقه یا دارایی پایه؛

3- تأثیرگذاری بر قیمت یک ورقه بهادار که دارایی پایه یک شاخص است؛

4- تأثیرگذاری بر قیمت پذیره‌نویسی در عرضه‌های عمومی یا خصوصی؛

5- تأثیرگذاری بر قیمت/نسبت تبدیل در رابطه با ادغام شرکت‌ها؛

6- تأثیرگذاری بر قیمت یک ورقه بهادار در رابطه با عرضه‌های مالکیتی؛

7- تأثیرگذاری بر یک شخص جهت پذیره‌نویسی، خرید یا فروش دارایی‌ها یا حقوق مترتب بر آنها یا خودداری از انجام این کارها؛

8- تأثیرگذاری بر حساب‌ها/صورت‌های مالی سرمایه‌گذاران نهادی؛

9- تأثیرگذاری بر محدودیت‌ الزام فروش اجباری توسط طلبکاران؛

10- تأثیرگذاری بر دیدگاه مشاوران مالی یا تصور درباره عرضه‌های اوراق بهادار.

طبقه‌بندی بر اساس طرف‌های درگیر

طرف‌های مرتبط در دستکاری بازار عبارتند از:

1- ناشران اوراق بهادار؛

2- مشارکت‌کنندگان در بازار اوراق بهادار، ابزار مشتقه یا بازار نقدی؛

3- واسطه‌های بازار؛ و

ترکیبی از موارد فوق در همکاری با یکدیگر.

ابزارهای پیشگیری از دستکاری بازار

برای پیشگیری از رفتارهای دستکاری بازار در اوراق بهادار یا ابزارهای مشتقه، طیف گسترده‌ای از ابزارها وجود دارد. مقررات ضد دستکاری بر حفظ درستی و تمامیت قیمت بازاری اوراق بهادار، ابزارهای مشتقه و دارایی‌های پایه مربوط به آنها تمرکز دارد. تلاش قوانین بر آن است که از تعیین قیمت‌ها بر اساس قضاوت جمعی آشکارا توسط خریداران و فروشندگان اطمینان حاصل شود. به‌علاوه سعی قوانین بر آن است که از ورود اطلاعات نادرست به بازار و سوء استفاده از قدرت بازار جلوگیری کند. این‌گونه مقررات توانایی ناظران برای اطمینان از وجود ساز¬وکارهای معامله و قیمت‌گذاری مستقل در بازار را افزایش می‌دهد.

در برخی کشورها، ممکن است دستکاری بازار طبق مقررات حاکم بر فعالیت‌های مجرمانه تحت پیگرد قانونی قرار گیرد. برای مثال یک کشور می‌تواند معامله یک ورقه بهادار که تبادل واقعی یا ظاهری در آن ایجاد می‌کند یا موجب افزایش یا کاهش قیمت آن می‌شود و با هدف کلاهبرداری یا فریب و تقلب انجام می‌گیرد را جرم‌انگاری کند.

مقررات مربوط به الزامات افشا باید به عنوان یک ابزار سنتی برای جلوگیری از دستکاری بازار مد نظر قرار گیرد. برای مثال باید از ناشر اوراق بهادار فهرست¬شده خواسته شود تا اطلاعات کلیدی مربوط به قیمت را به موقع افشا کند تا از این طریق عدم تقارن اطلاعات کاهش یابد و امکان دستکاری بازار کمتر شود. همچنین انتشار به‌موقع داده‌های معامله (پیش و پس از معامله) در کاهش عدم تقارن اطلاعاتی بین مشارکت‌کنندگان بازار حیاتی است.

ممکن است برخی کشورها مقرراتی را برای ممنوعیت دستکاری در موقعیت‌های خاص وضع کنند. برای مثال این مقررات می‌تواند مانع از فعالیت‌های مداخله‌گرانه در بازارهای خاص شود. به‌علاوه ممکن است برخی مقررات از مداخله توسط برخی مشارکت‌کنندگان بازار جلوگیری کند. برخی مقررات، مشخص کردن نیت یا هدف مداخله را الزام می‌کنند. افزون بر محدودیت‌های گسترده در محور مقررات ضد دستکاری در بازار، شرایط و ابزارهای دیگری نیز برای جلوگیری از دستکاری طراحی شده‌اند که برخی از آنها به شرح ذیل است:

الف) مقررات فروش استقراضی: در برخی کشورها مقررات فروش استقراضی، فروشندگان را از وارد شدن در فعالیت‌هایی که موجب کاهش یا تسریع در کاهش قیمت اوراق بهادار می‌شود، صرف نظر از نیت آنها، منع می‌کند. به‌علاوه مقررات الزام به افشای فروش استقراضی (برای ناظر یا برای بازار یا هر دو) توسط بسیاری از کشورها برای جلوگیری از دستکاری بازار استفاده می‌شود.

ب) مقررات محدودیت مشارکت در طول عرضه:  عرضه اوراق بهادار فرصت‌های خاص و انگیزه‌هایی برای دستکاری بازار فراهم می‌کند. مقررات محدودیت فعالیت‌ها طی عرضه به منظور حمایت از درستی و تمامیت معامله اوراق بهادار به عنوان یک سازوکار قیمت‌گذاری مستقل طراحی می‌شوند. این مقررات بر فعالیت‌های مداخله‌گرانه توسط کسانی تمرکز می¬کند که امکان و احتمال منتفع شدن از عرضه را دارند که از جمله آنها می¬توان از افراد فعال در زمینه پذیره‌نویسی، ناشران، دارندگان اوراق و دیگر افراد مرتبط با عرضه اوراق بهادار نام برد.

ج) روش‌های محاسبه شاخص: برای محاسبه شاخص بازار روش‌های مختلفی وجود دارد. روش محاسبه شاخص باید به گونه‌ای باشد که اطمینان حاصل شود شاخص از تعادل و تنوع کافی برخوردار و تلاش‌ها برای دستکاری بازار دشوار است.

ابزارهای کشف دستکاری بازار

هدف از نظارت، بررسی موقعیت‌های نامطلوب در بازار و انجام اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از اختلال در بازار است. ناظران باید بر فعالیت‌های جاری در بازار اشراف داشته باشند. انواع روش‌های نظارت عبارتند از:

۱- تشکیل پرونده مالکیت و کنترل شرکت‌ها

مقررات مربوط به تشکیل پرونده مالکیت و کنترل شرکت‌ها به ناظران کمک می‌کند تا کسانی را که موقعیت احتمالی دستکاری بازار یا احتمال بهره‌مندی از دستکاری بازار دارند را تعیین کنند. به‌علاوه توانایی ناظران برای کسب اطلاعات مالکیتی می‌تواند مفید واقع شود.

۲- سامانه‌های نظارتی

برنامه‌های نظارت شامل یک سیستم گزارش‌دهی است که به مراجع ذی‌صلاح بازار اجازه می‌دهد تا با توجه به عوامل بازار، موقعیت‌های کلان را ارزیابی کنند. برخی از این عوامل عبارتند از: منابع قابل تحویل در بازار نقدی، موقعیت‌های فعالان بازار در دیگر بازارها، تمرکز موقعیت‌ها و توانایی انجام تحویل و افشاگری¬های مالی. سیستم‌های گزارش‌دهی، موقعیت‌های روزانه و هویت فعالان بازار را  در صورت تجاوز موقعیت‌های باز آنها از یک آستانه معین در ابزارهای مشتقه خاص شناسایی و رصد می¬کند و به مقامات بازار اجازه می‌دهد مجموعه موقعیت‌های اشخاص مربوطه را به منظور تسهیل شناسایی قدرت بازاری تجمیع نمایند.

سیستم‌های نظارتی، از جمله اطلاعات حاصل از گزارش‌دهی موقعیت، می‌تواند به منظور مد نظر قرار دادن اطلاعاتی طراحی شود که امکان انواع تحلیل¬های زیر را فراهم ‌کند:

الف) ردیابی تغییرات در قیمت یا حجم یک ورقه بهادار یا ابزار مشتقه خاص و دارایی پایه و نیز تغییرات در قیمت و حجم اوراق بهادار یا ابزارهای مشتقه و دارایی‌های پایه مرتبط؛

ب) شناسایی تمرکز مالکیت و تبانی بالقوه یا فعالیت‌های هماهنگ شده توسط فعالان بازار؛ و

ج) اجرای نظارت مالی برای شناسایی سود و زیان‌های بالقوه کلان توسط شرکت‌هایی که با حساب‌های خود معامله می‌کنند یا توسط مشارکت‌کنندگان عمده بازار که از طریق شرکت معامله انجام می¬دهند.

سیستم‌های نظارتی باید برای انطباق با تحولات فناوری و توسعه بازار طراحی شوند. در این راستا بورس‌های اوراق بهادار می‌توانند نقش نظارتی مهمی ایفا نمایند.

جستارهای وابسته

• دیگر جرایم مالی
• فرار مالیاتی
• فساد
• وام‌دهی به اشخاص وابسته

پانویس/ پاورقی

منابع

• IOSCO, C. T. (2000). Investigating and prosecuting market manipulation. Technical Committee.
• Fox, M. B., Glosten, L. R., & Rauterberg, G. V. (2018). Stock market manipulation and its regulation. Yale J. on Reg., 35, 67.
• Lin, T. C. (2016). The new market manipulation. Emory LJ, 66, 1253.

پیوند به بیرون

الگوهای ناوبری

رده